د خوښ ژوند لپاره پنځه سټوئیک اصول

سټوئیک (Stoic) مانا:
په پښتو کې سټوئیک هغه چا ته ویل کېږي چې
په ستونزو، غم، درد او سختیو کې ځان نه پرېږدي، احساسات یې د عقل تر کنټرول لاندې وي، او په ارامه او ثابت مزاج پاتې کېږي.
یعنې:
بې‌ځایه غوسه نه کوي،
ژر نه خپه کېږي،
د هرې پېښې پر وړاندې سړه سینه او په فکر سره عمل کوي،
د ژوند مشکلات د ازموینې او زده‌کړې په سترګه ګوري.
دا کلمه د «سټوئیک فلسفې» له نومه راغلې، چې یو لرغونی یوناني فکري مکتب دی او د زغم، ارامتیا، عقلاني فکر او ځان‌کړي واک ټینګار کوي.
په لنډه توګه:
سټوئیک = د سختیو پر وړاندې ارام، ثابت، عقلاني او ځان‌سمبال انسان.
پخوانیو سټوئیک فلسفیانو هغه حقیقت ډېر پخوا موندلی و چې معاصر روان‌شناسي یې اوس ثابتوي:
خوښي د حالاتو په بدلولو نه، بلکې د ذهن په بدلولو کې ده.
نننی انسان د زړه د ستونزو حل په بهر کې لټوي—ډېر شیان راټولوي، ځان ستړی کوي، لاسته راوړنو پسې منډې وهي—خو سټوئیکانو یو داسې فکري چوکاټ جوړ کړی و چې د ستونزو ریښه هدف ګرځوي.
دا ځکه مهم دي چې د انسان طبیعت په زرګونو کلونو کې نه دی بدل شوی. هماغه اندېښنې چې ته یې د کار، اړیکو یا راتلونکي په اړه لرې، هماغه مارکوس اورېلیوس هم لرلې—سره له دې چې د سترې امپراتورۍ پاچا و. یوازینی توپیر دا و چې هغه داسې اصول درلودل چې په رښتیا کار کوي.
لاندې پنځه سټوئیک اصول د ننني ژوند لپاره ساده، عملي او ګټور درسونه وړاندې کوي:
۱. په هغه تمرکز وکړه چې کنټرولولی یې شې، او هغه ومنه چې نه شي کنټرولولای
ډېری اندېښنې له دې راولاړېږي چې موږ هڅه کوو هغه څه بدل کړو چې زموږ له واکه بهر وي؛
لکه د نورو چلند، د خلکو خبرې، بازار، ټرافیک، یا موسم.
سټوئیکان وايي:
اصلي ځواک دا دی چې خپل غبرګون کنټرول کړې، نه د باندې پېښې.
ته نشې کنټرولولای چې شرکت کارکوونکي کموي، خو کنټرولولی شې چې څنګه ورته چمتووالی ونیسې.
ته نشې بدلولای چې بازار لوړېږي او راټیټېږي، خو د خطر مدیریت کول ستا په لاس کې دي.
کله چې د نه‌کنټرولېدونکو شیانو منل زده کړې، ذهن دې ارامېږي او توجه دې عمل ته اوړي.
۲. په اوسني وخت کې ژوند وکړه
ډېری خلک یا د پرون په غم کې بند وي، یا د سبا په وېره کې. پایله یې دا چې د نن ورځې ښکلا او ارامي له لاسه وځي.
مارکوس اورېلیوس وايي:
“راتلونکی مه وېرېږه؛ کله چې راشي، هماغه عقل به لرې چې نن لرې.”
ډېری ستونزې په واقعیت کې نه وي، بلکې زموږ په ذهن کې وي.
ته شاید په ارامه ناست وې، خو زړه دې د تېرو تېروتنو یا د سبا د وېرو له کبله تنګ وي.
کله چې ذهن بېرته اوس ته راوګرځوې، ژوند رنګه کېږي او ذهن ارامېږي.
۳. لږ وغواړه، ډېر قدر وکړه
اوسنی عصر موږ دې ته هڅوي چې هر څومره ډېر شیان ولرو، هومره به خوشاله یو.
خو حقیقت دا دی چې هوسونه تر لاسته راوړنو زر غټېږي.
سټوئیکان وايي:
خوشالي په دې کې ده چې هغه څه وستايو چې همدا اوس یې لرې.
اپیکتیتوس وايي:
“شتمني د ډېرو شیانو په لرلو کې نه، بلکې د لږو غوښتنو په لرلو کې ده.”
کله چې د شته نعمتونو قدر زده کړې، زړه ارامېږي، سیالي کمیږي، او ژوند خوږېږي.
لوی هدفونه لرل بد نه دي—خو که له مننې سره وي، ډېر اسانه کېږي.
۴. ستونزې د روزنې په سترګه وګوره
هره ستونزه دوه پایلې لري:
یا به دې ماتوي، یا به دې قوي کوي—دا د ستا د فکر پورې تړلې ده.
مارکوس اورېلیوس وايي:
“هغه څه چې د لارې خنډ شي، هماغه د لارې برخه کېږي.”
یعنې ستونزه د پرمختګ د مخنیوي لپاره نه، بلکې د روزنې لپاره وي.
سختې خبرې د خبرو مهارت در زده کوي.
مالي زیان د تدبیر او زغم درس درکوي.
انتقاد د ښه فکر کولو فرصت درکوي.
پوښتنه بدله کړه:
د “ولې له ما سره کېږي؟” پر ځای ووايه:
“دا څه راته ښيي؟ څه راته زده کوي؟”
۵. د احساس پر ځای د اصولو له مخې عمل وکړه
احساسات د لارښود په توګه ښه دي، خو د مشر په توګه خراب. غوسه، وېره، حسد او خفګان پرېکړې ګډوډوي.
سټوئیکان وايي:
احساس وګوره، خو پرېکړه د عقل او اخلاقو له مخې وکړه.
اپیکتیتوس وايي:
“که څوک ستا بدن بل چا ته وسپاري، غوسه کېږې؛ خو خپله ذهن هر چا ته پرېږدې چې په یوه خبره دې وران کړي.”
یو څوک که په سړک کې تېری وکړي او ته څو دقیقې پرې غوسه پاتې شې—نو په حقیقت کې هغه ستا ذهن کنټرولوي.
د احساس او عمل تر منځ یوه شېبه درېدنه، د انسان د ټول ژوند لوری بدلولای شي.
پایله
د سټوئیک فلسفې ټول اساس په یوه خبره راټولېږي:
خوشالي د بهرني ژوند په بدلولو نه، بلکې د خپل فکر په روزلو کې ده.
دا یوازې نظري خبرې نه دي—په زرګونو کلونو کې ازمول شوې لارې دي.
له یوه اصل څخه پیل وکړه، او هره ورځ یې یو څو شېبې تمرین کړه. ډېر ژر به ووینې چې څومره ارامي، باور او ثبات دې ژوند ته ورزیات شوی دی.
لیکنه: سټیو برنز #نصيراحمد څپاند

اصطلاح «به الو دست‌اش نرسید، گفت الو تُرش بود»