تحلیل و تطبیق پروژه از نظر حفاظت میراث فرهنگی حساس

مقدمه

متاسفانه افغانستان طی جنگهای چهل ساله، در جنب زیانهای اسفبار بشری با زیانهای مادی وتخریب باغها،مزارع و قریه جات نیز روبرو بود. طی بیست سال گذشته توانستیم تا حد ممکن شهر ها وراههای عمومی را دوباره اعمار کنیم، ممکن سایرخسارات رانیز جبران کنیم، اما انچه را منحیث آثار تاریخی و میراث فرهنگی ازدست دادیم، جبران آن نا ممکن است. شاید زیان را که ازین ناحیه وارد شده کمتر از نابودی اثار تاریخی بغداد، حلب و دمشق نباشد. آنچه مهم است وباید بعد ازین احتیاط کنیم، حفظ میراث فرهنگی در جریان تطبیق پروژه های عمرانی، کندنکاری معادن و توسعه ساحات مسکونی است. این اقدامات و تدابیر احتیاطی زمانی ممکن است که پروژه، تحلیل پروژه و میراث فرهنگی حساس رابشناسیم وبدانیم. به همین منظور این مقله مختصر تقدیم میگردد. میراث فرهنگی و آبدات و آثار تاریخی نه تنها افتخار و سند هویت ما است، بلکه از نظر جاذبه توریستی و منبع اقتصادی نیز اهمیت دارد.

تعریف پروژه

پروژه (Project) عبارت از فعالیت یا مجموع از فعالیتهای پیچیده و نو آورانه اقتصادی است که از یکطرف به عوامل(input) ضرورت دارند و ازطرف دیګر برای ما(output) را بدست میدهند. پروژه یک اقدام هدفمند و کاملاً بکر است که با درنظرداشت کیفیت، زمان و مصرف به پیش برده میشود. کیفیت عالی، مدت زمان مناسب و مصارف حد اقل، دارای نتیجه یا output مطلوب.

Input___________ Out put

طوریکه دیده میشود در رسم  فوق، انتقال و تغییر عوامل ( فند، منابع بشری، سرمایه وغیره) دیده میشود، که در سمت دیګر حاصل را بدست داده است، ولی شرط پروژه ی اقتصادی آن است تا ارزش و مقدار حاصل نظربه عامل  بلند تر باشد، درغیرآن پروژه اقتصادی نخواهد بود.

حالا که مفهوم پروژه واضح شد، به تعریف مختصر آن می پردازیم:

پروژه  Projectدر لغت به معنی بزرگ ساختن، واضح ساختن و مُدلل ساختن است از دو کلمه ساخته شده   Pro و ject. مثلاً پروجکتور را درنظر میگیریم که تصویر را روی پرده بزرگ می نمایاند. دراصطلاح پروژه های مختلف وجوودارد، مانند پروژه های علمی و تحقیقی، پروژه سیاسی، پروژه های استخباراتی و غیره. هدف بحث ما عبارت از پروژه های اقتصادی اند که همان فعالیتی نو آورانه بوده که نتیجه ان اجرای یک خدمت و یا تولید اجناس است. به این ترتیب در اقتصاد ازپروژه های خدماتی و تولیدی صحبت شده میتواند.

هر کشور و هر جامعه از یک طرف به صنعتی شدن، ایجاد ارزشهای محسوس و قابل ارائه به ارقام و انکشاف ضرورت دارد، ازطرف دیگر باید مسایل مانند محیط زیست، حفظ میراث حساس فرهنگی، توافق و رضایت شریکان(مردم محل)، معضله استملاک، حفاظت حیات وحش و غیره  که در اقتصاد انها را ارزشهای غیرمحسوس و غیر مقداری می نامند، مد نظر باشد.

به این تریتب پروژه اقتصادی عبارت از فعالیت و یا مجموعه ی  ازفعالیتهای اقتصادی است که در آن  عامل  inputبه حاصل output تبدیل میشود. اما محصول یا حاصل طور محسوس(مقداری) و غیرمحسوس(غیرمقداری) بوده میتواند.

به همین منظور تیم پروژه ازهمه اولتر تمام جوانب فوق را تحلیل مینماید. در ترکیب تیم پروژه، برعلاوه متخصصین مسلک ورشته، حقوقدان، نماینده اداره محیط زیست و صحت و در صورت لزوم دید نماینده سایر رشته ها شمولیت میداشته باشد. فعالیت و پیشبرد تیم را مدیریت پروژه( Project Management/PM) مینامند.

تعریف های مختلف درمورد مدیریت پروژه وجود دارد که از طرف سازمانها و بورد های مختلف ارائه گردیده اند، مثلاً : انستیتیوت مدیریت پروژه Project Management Institute (PMI) ، انجمن جهانی مدیریت پروژه International Project Management Association (IPMA) ، بعضی اتحادیه های ملي مانند  GPM اداره جرمنی برای مدیریت پروژه  Deutsche Gesellschaft fur projektmanagement e.V.(GPM) [8] ، يا Deutsches institute fur Normung (DIN).، هر کدام اینها تعریفاتی برا ی پروژه، تحلیل ومدیریت آن دارند.

برعلاوه آن، بعضی  کمپنی ها و تصدیها نیز در موردمعیار های مدیریت پروژه ، ساختمان خاص پروژه و مراحل پروژه توضیحاتی را ارائه نموده اند و انها رابشکل بسیار دقیق تعریف نموده و نشان داده اند. بحثهای دیگری نیز در مورد مدیريت پروژه و اصطلاحات مربوطه صورت گرفته، که تمام آنها بخاطر فهم بهتر روشن شده اند،که طبق معیارها و نورمها در ذیل توضیح میگردند:

اکثریت پروژه های اقتصادی زبان وادبیات خاص را استعمال مینمایند، که این ادبیات در تشریح موضوعات پیچیده مفید است. این بدان معنا است که اکثریت پروژه های اقتصادی و تحلیل ومدیریت انها یک دکشنری مخصوص را استعمال مینمایند که مختص به  پروژه اند، مثلاً:

A project is a sequence of tasks that must be completed to attain a certain outcome (PMI).

به اساس تعریف  DIN 69901 5 پروژه اقتصادی عبارت از یک اراده و قصد بوده که در مجموع به اساس بهبود و ارتقا(عروج) منظور میگردد. پروژه ها توسط اهداف از همدیگر تفکیک میگردند، مانند زمان، مصارف.کیفیت و محدودیتها  یا( quality, cost, time).

بالخصوص این یک ناول (موضوع تازه) نادرو سخت است که با سازمان مشخص پروژه ها ارتباط دارد، هرگاه یکی ازین محدودیتها دارای عیب و نقص بود، پروژه قابل دوام و تطبیق نیست. پروژه ایکه درمقابل ایجاد یک ارزش مادی، کدام ارزش معنوی، تاریخی، هنری…را ازبین ببرد، ناقص و بی کیفیت گفته میشود.

مشخصات پروژه ها:

• محدودیتهای زمانی مانند اینکه؛

 باید  آغاز و انجام واضح  موجود باشد،

• نادر (کمیاب) و بکربودن،مانند اینکه؛

 باید حتماً یک چیزی جدید باشد،

• اهداف راروشن بسازد؛ مانند؛

دارای  نتیجه بوده باشد، ارزشها را بلند ببرد، مثلاً تولید، سیستم وجریان،

باید دارای پیچیده گی حد اقل باشد،

• دارای تقسیمات داخلی باشد،
• و منابع آن تاحدودی محدود باشد،

پروژه ها را میتوان به اشکال دیگری نیزتعریف نماییم:

پروژه یک اقدام وتلاش کوتاه مدت ونادر بوده، که دارای اهداف پلان شده میباشد وباید انها را بدست بیاورد.

یک تلاش مقید به زمان، نادر، بکر وجدید بوده تا یک تولید و خدمت خوب را ایجاد و دارای نتیجه باشد.

 یک ضرورت کوشش منجسم وقبول شده میباشد.

پس گفته میتوانیم که اجرای کار دوامدار عبارت از پروژه نیست

پروژه با یک واحد اداری معمول تفاوتهای ذیل را دارد:

          یک فعالیت واحد ونو آورانه بوده، آغاز و پایان معین دارد، در حالیکه اداره چنین نیست،

          د ارای  پېچیده گی Complexityهای است

          د ارای اهداف معین است (Specific Goals)

          تشکيلات معین (Specific Organization)

          چند عضو و دارای  محدوديت  است Specific Personal and Other Limitation

          تاکید روی کیفیت (quality )، مصرف( Cost)، زمان (Time)و بعضاً منابع(Resources)

پروژه های اقتصادی و تطبیق آنها یک شرط ضروری  برای انکشاف اقتصادی و اجتماعی است. تحلیل و مدیریت پروژه، یک ساحه جدید از علوم اجتماعی، خصوصاً اقتصاد امروزه است. ما درجهان شاهد تطبیق صدها پروژه خُرد وبزرگ استیم. اقتصاد دانان و متخصصین پروژه از دیوار چین و اهرامهای مصر به مثابه قدیمی ترین پروژه ها یاد مینمایند. در بحث امروزه هدف ما پروژه های اقتصادی و نحوه تطبیق بهتر انهاست. درضمن طور ضمنی تاریخچه پروژه و تذکراتی از پروژه های موفق که ما تطبیق کرده ایم منحیث یک تجربه یاداوری  خواهد شد. اما انتخاب و پیشبرد پروژه از لحاظ حفظ میراث فرهنگی، محیط زیست ومسایل باریک اجتماعی اهمیت زیاد دارد. متاسفانه بعضاً درین اواخر در انتخاب درست پروژه ها اشتباهاتی صورت گرفته. بخاطر روشن ساختن تاریخچه و تحلیل اقتصادی و اجتماعی پروژه ضروری است.

جنبه تاریخی و رابطه پروژه با حفظ میراث فرهنگی و آثار تاریخی

از لحاظ تاریخی افغانها وبعضی رهبران خردمند دارای افکار پروژه ی بودند. مثلاً شیرشاه سوری منحیث زیربنا در فکر ایجاد خط و راه مواصلاتی از شرقی ترین نقاط هندوستان تا کناره های آمو و بالاخره تا مناطق مدیترانه بود. در دوران معاصر؛ اقدامات ترقیخواهانه و ایجاد نخستین اثار صنعت از زمان شاه زمانخان وامیر شیرعلیخان وبعد اعمار تعمیرات مهم مانند ارګ، گلخانه، باغ شاهی، سراج العمارة، ماشین خانه عسکری- علم گنج، باغ شاهی، باغ کوکب، سرج العماره در ننګرهار، ابدات و تعمیرات فاخر وشکوهمند در قنددهار و هرات، اعمار روضه ی مبارک بلخ، … و بعد پورژه های زیربنایی وتخنیکی که شامل برنامه های مترقی عصر امانی و بالاخره تا پروژه های نخستین پلانهای علمی اقتصادی- اجتماعی پنح ساله دهه چهل شمسی. مثالهای از پروژه های تاریخی شده میتواند، ریفومها و تاسیسات اقتصادی امان الله قابل ذکر اند، ولی اینها بشکل پروژه های امروزی مدون و شامل پلان نبودند، اما پروژه های تطبیق شده در دهه چهل وبعد از آن مدون بوده اند. در عصر امروزی پروژه های اقتصادی شامل پلانها یا برنامه های عمرانی و مدون میباشند و طبق مشخصه های معین قبل از اجرا وتطبیق ارزیابی و ارزشیابی میشوند.

نباید فکر کرد که ما بامفهوم پروژه های ملی انکشافی و موفق آشنا نیستیم. طی سالهای چهل شمسی افغانستان بهترین پروژه ها را تطبیق نمود. درینجا بعضی پروژ های موفقانه تطبیق شده و بعضی ناتکمیل را که در پلانهای قبل از جنگها داشتیم طور مثال ذکر میگردد:

الف) صنعت:

          پروژه وادی هلمند،

          پروژه کانال و فارمهای میکانیزه  ننگرهار

          پارک صنعتی  كابل (در پلچرخي)،

          سرک حلقوی،

          نغلو (منحیث یک نمونه خوب از زیربنای اقتصادی)،

          استخراج زغال سنگ،

          استحراج نمک و لاجورد،

          تفحصات  ګاز و پترول،

          پروژه های خانه سازی، بنایی و تهیه مسکن.

          پروسس میوده در قندهار ، نساجی گلبهار ، نساجي و سایر پورژه های  بغلان صنعتی ، پورژه پروسس شکر، تمدید شبکه برق، پروژه استخراج تیل در قندز ، و پروژه های کوچک صنایع دستي وغیره.

ب) آب وبرق

1)         کانال خوش تيپه و سب ستيشن واترپمپ،

2)         کمپلکس آبیاری كوكچه،

3)         پروژه ی انکشافی فراه رود،

4)         اکمال و انکشاف سیستم آبیاری هريررود،

5)         پروژه بند ذخیروی كيله گي و تولید برق،

6)         مطالعه وسروی آب چشمه ی شفا و اعمابربند ذخیروی بالای دریای بلخ،

7)         پروژه ی بند پنجشېر،

ب) پروژه های کوچک و متوسط:

1. 1. پروژه ی آبیاری در سرده غزني ،
2. 2. پروژه ی آبیاری پروان ،
3. 3. پروژه ی اصلاح سیستم آبیاری كندز- خان اباد ،
4. 4. پرړژه ی اصلاح و انکشاف آبیاری گرکان- چار دره،
5. 5. پروژه ی غور بند ،
6. 6. پروژه ی ابیاری سنگ سر در بدخشان ،
7. 7. پروژه ی آبیاری کامه در ننگرهار ،
8. 8. پروژه ی آبیاری نهر کریم در لغمان ،
9. 9. پروژه ی اصلاح سیستم آبیاری مناطق کوږ چنار- خرواردر ميدان وردک،
10. 10. استحکام سوحل دریای پنج ،
11. 11. انکشاف سیستم آبیاری حوزه نيمروز و هلمند ،

ج) د يو شمېر بندونو او نهرونو ترميم او اصلاح:

1)         ساختمان بند سراج و اصلاح کانالهای مربوط به آن،

2)         ترمیم دروازه های پرچاوه كجكي ،

3)         ترمیم سمت غرب قسمتهای ضمیمه كجكي ،

4)         کندن کانان  دروېشان سفلی،

5)         اکمال بند ذخیروی الوباغ ،

6)         بند كمال خان و سیستم کنترول سېلابها،

7)         اعمار بند خوابگاه در هلمند ،

8)         بندد دریای نيمروز ،

9)         شبکه ی ابرسانی نهر لشكري در نيمروز .

اهداف تطبیقی این پروژه ها قرار ذیل بودند:

1. انکشاف متوازن منابع آب و خاک،رشد سکتورهای زراعت، مالداری، صنعت و انرژی برق ،
2. تقلیل بخشیدن به تغییرات منفی و نامساعد اقليم و ازبین بردن تاثیرات تغییر منفی اقلیم، استفاده از بارنده گی های موسمي، مدیریت ابهای دریا های کشور، جلوگیری از تخريب سیلابها، تدابیر موثر در برابر خشکسالی ها و بوجود آوردن تنوعی حیاتی و مثمریت زراعت،

III.        آب منبع مهم دانسته شده بود، پس بخاطر حفظ سطح آبهای زیرزمینی و استفاده از آبهای روزمینی تنظیم اداره آن در نظر بود،

1. افزایش سطح استخدام و بوجود اوردن فرصتهای کار از طریق پروژه های متوسط و بزرگ انکشافی،

هدف ما ازین مقاله حفظ میراث حساس فرهنگی و در نظرداشت ارزشهای معنوی همزمان با ارزشهای مادی است. زیرا پروژه های موفق عبارت از پروژه های اند که در تطبیق آنه در پهلوی ارزش مقداری، ارزش غیر مقداری یا غیر محسوس نیز مد نظر باشد. اکنون ما با طرح بعضی پروژه های روبرو میباشیم که از لحاظ متضرر شدن میراث فرهنگی و تخریب میراث و موزیم غیر منقول ایجاد تشویش نموده اند. انتقال چند صد قلم آثار تاریخی از ساحه مس عینک، امتداد قوشتیپه، کار در ساحه ای خانم و سایر مثالها باید ازین بابت به دقت تحلیل گردند.

طی نخستین پلانهای علمی- اقتصادی- اجتماعی که طی دهه های سی و چهل شمسی تطبیق شدند، تجربه خوب از پروژه های زیربنایی و انکشافی داریم. همچنان پلان هفت ساله دوران جمهوری اول(۱۳۵۴-۱۳۶۱) که به شیوه پلانهای انکشافی جاپان طرح شده بود، بعد پلان پنجساله جمهوری دیموکراتیک(۱۳۶۵-۱۳۷۰) که پلان هفت ساله و پلان جمهوری دیموکراتیک تطبیق نشدند، ما در تطبیق پلانهای پنجساله دولت شاهی هیچکدام آنها خطری به میراث فرهنگی دیده نشده است.

پروه های ملی انکشافي/ زیربنایی یعنی چه؟

عبارت  پروژه هاې اند که عموماً بخاطر رفاه عامه طرح میشوند. اینها پروژه های ملی وانکشافی(خصوصاً طولانی مدت) اند، نه سرمایگذاری خصوصي ، البته به سرمیایگذاریهای خصوصی نیز فرصت خوب داده شده بود، حمایه و تشویق میشدند.

پروژهای ملی انکشافی دارای اهداف ماکرو بودند . پروژه انکشافي  باپروژه عادي و زودثمر و خصوصی دارای تفاوت اند، زیرا؛ اینها پروژه های عام المنفعه اند، درحالیکه پروژه های عادی توسط سکتورخصوصي سرمايګذاري میگردند.  در پروژه عادی عرضه کننده های خدمات و اجناس در پی  نفع و  رجحان اعظمي مفاد ( نافعيت) اند، اما خواست مستهلک يا تقاضا کننده(مشتری) رجحان کيفيت است، درحالیکه درپروژه انکشافي رجحان عمومي انکشاف کُلی يا رفاه اجتماعي (Social Welfare) است.  پس پروژه یعامه انکشافي را چنین تعریف نموده میتوانیم:

پروژه ها انکشافې عبارت از پروژه های توليدي يا خدماتي و واحد های اند که دریک مقطع زماني خاص برای هدف یا اهداف  مشخص فعاليت کرده، از یکسو به منابع ضرورت دارند، سوی دیگر دارای نتیجه ومفيديت اند، هدف ان بلند بردن منابع عامه است و آسایش مردم است. تمام پروژه ها باید با دقت تحلیل وبعد از تحلیل قابل اجرا گردند.  باید در تحلیل در جنب سایر تاثیرات، حفظ میراث فرهنگی وعدم خطر به ان نیز تحلیل گردد. اما مشخصات تحلیل کدام اند؟

مشخصه های تحلیل پروژه:

          مفیدیت اقتصادی ، اجتماعی ،

          تحلیل از روی مشخصه سرمایگذاری،

          تحلیل از روی مشخصه بازدهی به اساس بهره ذاتی

          ارزش جریان نقده،

          مشخصه بهره ساده (Recovery period/Pay back period/PBP )،

          بازدهی منابع یا بهره وسطی( Average rate of return)

          نسبت ساده حاصل- مصرف،

          پایه بهره وسطی.

          امروز از مشخصه ( Cost-Benefit Analysis) بیشتر معمول است.

در فوق دیده میشود که در اکثریت ماخذ قطعاً  اشاره ی به حفظ میراث فرهنگی نشده است. زیرا خصوصاً  سکتور خصوصی موضوع را مطلقاً اقتصادی دانسته، درفکر نافعیت اند. در حالت بسیار خوب آن؛ صرف در اخیر تاثیرات اجتماعی و محیطی را ضمنی آورده اند. درحالیکه مشخصه معاصر که بنام مشخصه (CBA/Cost- Benefit Analysis ) یاد میشود، حتا تاثیرات محیطی، فرهنگی، حیات وحش و غیره را درنظر دارد که نظر به همه مشخصه های دیګرمکمل تر است. درنیتجه این چنین تحلیل ها پروژه در ایجاد فرصتهای استخدام، توزیع بهتر عاید ملی، اتکا بخود، تشویق سرمایګذاری داخلی وحفظ میراث فرهنګی و محیط زیست کمک مینماید. بهترین تحلیل دربرگیرنده( socio-economic) است.

درین بحث هدف عمده ما  حقظ میراث فرهنگی است. پس میراث فرهنگی چیست؟

میراث فرهنگی ( Cultural heritage)  عبارت از تمام آثار باقی‌مانده  تاریخی مانند ابدات، مسکوکات، کتب وسنګ نوشته ها، وسایل کار، زیورات وغیره بوده که از گذشتگان  برای نسل های امروزه به میراث مانده است. چنین آثار دارای ارزش فرهنگی باشد. این آثار می‌تواند دربرگیرندهٔ آثار ملموس (مانند بناهای باستانی، مجسمه ها، پلها، مساجد وعبادتګاهها، باغها، …. یا آثار ناملموس مانند آداب و رسوم، هنر، ضرب امثلها… باشد که امروزه در حفظ آن برای آیندگان می‌کوشند.  قسمت بیشتر این میراث افتخار و ارزش تمام بشریت اند، ولو در هر کشوری که باشد. هر کشور میراث فرهنګی خود را خود تعریف و شناسایی و شامل لست آثار تاریخی میسازد. بیشترین و مهمترین اینها توسط یونسکو به رسمیت شناخته میشوند.

 ازنظر اقتصادی اینها ارزشهای غیر محسوس بوده وبشکل مقداری با ارقام محاسبه شده نمیتوانند.

میراث فرهنگی منحصربه‌فرد، غیرقابل جایگزینی، معرف هویت ما و در میان نسل‌ها از ارزش و احترام برخوردار است. چیزهای کوچک‌تر ازجمله آثار هنری و دیگر شاهکارهای فرهنگی در موزیم ها و گالری‌های هنری گردآوری می‌شوند در حالی که برخی دیگر هم‌چون بناهای باستانی که درمحلات خود اند، در مجموع میراث فرهنگی شناخته می‌شود.  تعدادی بیشتری میراث فرهنګی و آثار غیرمنقول اند.

همان طوریکه یک اقتصاد برای مطالعه، تحقیق حفظ  میراث فرهنگی و رشد فرهنگ بودجه تخصیص میدهد- در نگهداشت آن نیز خود را مسئول میداند.

خطرات وعواملیکه  که تهدید برای میراث فرهنگی اند:

• عوامل فزیکی (سقوط، تغییر شکل، ذوب شدن، پاره ګی، سوراخ شدن، ساییده شدن، شکستگی و جدایی…) که اکثراً طور طبیعی واقع میشدوند
• جنایات( قاچاق، دزدی، تخریب عمدی، جعل…)
• جنگ و انفجارات
• رطوبت و حرارت نامناسب(عدم تهویه محل و بی توجهی در رسیده گی به آثار فرهنگی)
• آلوده گی ها،
• خطرات موجودات زنده،
• اتش سوزی و حریق
• وفعالیتها اقتصادی-خاصتاً تطبیق بعضی بروژه ها که ممکن از لحاظ مفیدیت درست تحلیل نشده باشند.

مثلاً: در اثر تطبیق بعضی پروژه ها به اثر رفت وامد وسایل نقلیه، کندنکاری ها، بازسازی و کارساختمانی، مواد ساطع کننده فعالیت پروژوی مانند انتشار گازات و مواد فاضله، تکیه کردن روی اثار تاریخی، زینه ماندن وغیره فعالیتها. این در حالیست که حتا اجازه لمس اثر تاریخی اجازه نیست. یا تطبیق پروژه بالای ساحاتیکه حیثیت موزیم غیرمنقول را دارند ویا محلاتیکه به اثر کندنکاری معدن آثار تاریخی دران معدوم و تخریب ګردد. چنین مثالها قطعاً مجاز نیستند.

فراموش نکنیم؛ تنها تطبیق پروژه تهدید نیست، عدم تطبیق پروژه ها نیز تهدید است، مثلاً عدم دقت در اسکان و عدم موجودیت پروژه های اسکان، نبود زمینه تحقیق و پروژه های علمی  وغیره.

تهدید ها خطرات و آنچه تنها میراث فرهنگی افغانستان با آن روبرو است:

فقر، خرافات، مداخلات مغرضین( که مردم ما توان درک ان را ندارند)، بی خبری  اذهان عامه از ارزش اثار تاریخی …

تذکر و بحث بالای موضوعات فوق حساسیت برانگیز و مملو از باریکی ها است. از تذکر مثالهای بیشتر صرف نظر میگردد. حتا بهتر است تشریح نگردد ومثال نیاوریم، ولی مدیران پروژه باید از لحاظ مسلکی شان به این ارزشهای غیرمحسوس( به اصطلاح اقتصاد غیرمقداری) توجه جدی نمایند، زیرا مدیران پروژه خود عضو ملت خود بوده، افتخارات و هویت ملی به همه تعلق دارد.

پروژه های که از لحاظ موثریت اقتصادی دارای ( 0utput) مدنظر نباشند، پروژه ناکام تلقی میگردد، چنانچه طبق گفته ی داکتر یو.ایف کهول متخصص آلمانی پروژه؛ درسال ۲۰۱۵م. حدود ۱۹٪ پروژه ها ناکام تلقی شدند. این بدان معنااست که باوجود تجارب و تحققات علمی در پروژه ها، هنوز هم پروژه های ناکام دیده میشود. اگر از لحاظ اجتماعی و محیطی مضر و غیر مساعد باشد، پروژه ی غیر مطلوب خوانده میشود، پس په هیچ صورت نمیتوان ضرر پروژه را به میراث فرهنگی نیز نادیده گرفت.

نباید فراموش  کرد که در بستن قرارداد ها و ترتیب کردن(RFP/Request for Project ) یااعلان درخواست برای پروژه و حتا در فارمتهای Proposal جایی برای میراث فرهنگی وجود ندارد، فقط یک تحلیل اجتماعی درنظر گرفته شده ولی این مربوط دانش،احساس پروژه سازان و تطبیق کننده گان است که درین مورد بذل توجه نمایند.

ماشینری و تخنیک غول آسای امروزه که حین فعالیت خود زمین لرزه و شکستگی ها را ایجاد مینماید و ممکن آثار و آبدات تاریخی را متضرر سازد، پروژه های که موادکیمیاوی مضر را به محېط دفع مینماید، پروژه های که بااحداث آن پارکهای ملی و ساحات حفاظت شده متضررمیگردد، پروژه های که ممکن روی ساحات آثارتاریخی قرار گیرند، پروژه های اسکان نفوس که بدون سنجش ودقت صورت گیرد، با صد افسوس و درد که طی چند سال اخیر چندین ابده و آثار تاریخی را ازدست دادیم.

اعمار خانه های خودسر در دامنه شیردروازه که باعث تخریب دیوارتاریخی زمانهای کابل شاهان گردید، مثال از عدم دقت در اسکان اهالی که در همه ولایات شاهد ان استیم. همین اکنون درجوار وحتا در ساحه هده اعمار تعمیرات دوام دارد، شهر غلغله مثال دیگر آن است، ازبین بردن ستوپه های تپه بیماران، هده و غیره. همچنان در صورت تطبیق معدن مسی عینک اگر توجه نشود، شاید آثار بسیار گرانبهای آنجا تحریب گردد. چنانچه تا حال حدود هشت ساحه قابل حفاظت نشانی شده است. در ساحه معدن مس ائینک هشت نقطه داخل ساحه Red Zone به رنګ سرخ نشانی ونمره ګذاری شده است. به همین سبب در طی مراحل قرارداد وسایر امور اکتشافی و تفحص کار آن چند سال قبل متوقف ګردید، تا راه حفظ میراث فرهنګی جستجو ګردد. اههای وجود دارد که هم منابع اقتصادی خود رااستفاده کنیم و هم درپهلوی نتایج مقداری ارزشهای غیرمقداری را حفظ کنیم. این مامول مربوط فهم و تخصص است، خصوصاً ما به استخراج معادن اشد ضرورت داریم و یکی از بهترین امکانات رشد اقتصادی ما به شمار میروند

پیشنهادات:

نباید فراموش کرد که دقت در( حفظ میراث فرهنگی) به این معنی نیست، که ما ازمنابع خود استفاده نه کنیم،   بلکه هدف این است تا در تحلیل بروژه ها دقت شود همزمان با ارزشهای و مفاد محسوس ارزش غیر محسوس نیز درنظر باشد. خصوصاً که دوران ارزش بعضی معادن روبه سپری شدن و تعویض عناصر ارزش بعضی مواد معدنی را کمتر ساخته است و افغانستان ضرورت به ترقی، بهبود اقتصاد، پیشرفت و ایجاد فرصتهای کار(استخدام) دارد. در اقتصاد این را معقولیت و شرط مساعد پاریتو گویند.

این در حالیست که استخراج معادن(خصوصاً مواد جامده) آثاری مخرب برمحیط زیست وملوث شدن ابهای روزمینی و زیرزمینی میګذارد. ساحه معدن بعد از استخراج به یک مخروبه مدبل میشود، که دوباره احیا و تصفیه آن به تخصص و مصارف ګزاف ضرورت دارد( درهندوستان کمپنی تاتا مصرف چنین یک احیای مجدد را محاسبه نموده است).

خصوصاً که معدن عمق و ساحه وسیع داشته باشد( مس عینک در سی کیلومتر مربع تفحص شده، که ۳۷٪ مواد سطحی  و متباقی تا عمق ۲۱۱۵متر زیرزمین اند).

این موضوع را صرف غرض عطف توجه و شامل ساختن آن در برنامه های پروژه ها  و قرار دادن این مهم در بحثهای پروژه مطرح شد. کافی است که ما ازین ناحیه خیلی متضرر شده ایم و رنج برده ایم. تا اندازه ایکه وقتی سخن از پروژه درمیان شود، ترس  برما مستولی میگردد. متباقی موضوع و تفصیل را به اینده موکول میسازیم.

پیشنهادات:

۱.درنظر گرفتن دو مضمون ( تحلیل پروژه های اقتصادی Project Analysisو مدیریت پروژه Project Management) در نصاب دوره لسانس پوهنځی اقتصاد،

۲.احیا ووسعت دادن به انستیتیوت ملی پروژه سازی،

۳.هنگام قرارداد هر معدن، سروی و مطالعات میراث فرهنگی(اثار تاریخی) تکمیل و مطمئین شود،

۴.هرگاه اگر معادن (خصوصاً جامده) به کمپنی ها داده میشود، در قرارداد باید اکیداً تذکر یابد که کمپنی قبل از احیای دوباره ساحه حق ترک ساحه را ندارند،

۵.تنویر و کار روشنگری پیهم در جامعه،

۶.ادامه تحقیق علمی در مورد آثارو ابدات تاریخی   و تلاش چندین جانبه در حفظ میراث فرهنگی،

۷.شامل  ساختن یکی از اعضای انجمن تاریخ و مطالعات علوم بشری افغانستان در تیم پروژه ها،

۸.توجه به احیای انستیتیوت پروژه سازی(پاما)،

۷.نشر هرچه وسیعتر مقالات , کنفرانسهای علمی در مورد مدیریت پروژه و مطالعات میراث فرهنګی.