تحلیل مقایسوی سیاست حکومت های افغانستان در قبال ایران درسال‌های ۱۹۳۵ و ۱۹۷۱

تحلیل مقایسوی سیاست حکومت های افغانستان در قبال ایران درسال‌های ۱۹۳۵ و ۱۹۷۱

۱. از راست به چپ: مراسم تاج پوشی رضاشاه پهلوی و ملکه منحیث شهنشاه مناطق و تاریخ ادعا شده

۲. از چپ به راست: نقشه جغرافیای قدیم توسط یونانی ها که فارس یا پرشیا را جدا از آریانا نشان میدهد

با احترام بی انتها به استادی و خدمات ملی محترم استاد سیستانی برای تاریخ افغانستان.  استاد بزرگ سیستانی در قسمت اول مقاله شان «آریانا=ایران، خراسان وافغانستان» از داکتر جاوید نقل کرده اند که در سال ۱۹۳۵به گفته داکتر جاوید وزیر خارجه نعیم خان صلاح در این دانست که برخلاف اعتراض مورخ بی مثال  و وطندوست افغانستان در مورد تغیر نام فارس به ایران اعتراض و یا هیچ عملی انجام ندهد. باید عرض شود که بادرنظرداشت این حقیقت که در آن زمان تصامیم توسط صدراعظم هاشم خان گرفته میشد و تصمیم وزیر خارجه آنوقت  فیض محمد خان ذکریا (نه نعیم خان) نبوده است . تحقیق و مطالعه زیاده تر ضرور است که دیده شود آیا این تصمیم هاشم خان ارتباطی با توصیه های دولت انگلیس که در ارتباط با منابع تیل و بزرگ سازی دولت پهلوی نقش عمده داشت بوده است و یا اینکه این محاسبه محافظه کارانه بوده که در آن مرحله دعوی با فارس یا ایران مناسب نبوده است. حتی اگر این محاسبه محافظه کارانه بوده باشد ، درمقایسه با حرکت هوشیارانه حکومت داکتر عبدالظاهر خان و وزیر خارجه موسی شفیق که به عوض ظاهرشاه دختر وداماد شاه  را به جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران فرستادند، حرکت نکردن و خاموشی حکومت هاشم خان سوال بر انگیز است. در همان سال ۱۹۷۱ مقاله مشهور علامه حبیبی که ۲۵۰۰ سال ایران و افغانستان را مقایسه و محاسبه کرده بود در کابل نشر شد. همچنان با آنکه در مقایسه به سال ۱۹۳۵ ، در سال ۱۹۷۱ دولت ایران به یک قدرت بزرگ منطقه مبدل شده بود حکومت افغانستان توانست اقدام سیاسی و هوشیارانه انجام دهد. در ذیل یک تحلیل مقایسوی تقدیم میگردد.

عکس العمل ۱۹۳۵ به تغییر نام ایران

در سال ۱۹۳۵، ایران تحت حکومت رضا شاه پهلوی رسماً از کشورهای خارجی درخواست کرد که به جای «فارس یا پرشیا» از نام «ایران» استفاده کنند. این اقدام تغییر مهمی در هویت ملی بود که بر میراث آریایی تأکید داشت. افغانستان که با هویت آریایی وسیع‌تر ارتباط تاریخی و فرهنگی داشت، به این تغییر اعتراض نکرد.

این عکس العمل منفعل حکومت افغانستان به تغییر نام یک‌جانبه ایران پیامدهای جیوپولیتیکی داشت. با عدم اعتراض ادعای ایران برای نام «ایران»، که به‌طور تاریخی به منطقه گسترده‌تری از آریانا اشاره داشت و شامل تمام  افغانستان مدرن و آسیای مرکزی بود، افغانستان ممکن است به طور ناخواسته به ایران اجازه داده باشد که نوعی تسلط فرهنگی و تاریخی را بر منطقه‌ای که به‌طور سنتی بخشی از میراث افغانستان محسوب می‌شد، ادعا کند. این موضوع بخصوص مهم بود زیرا اصطلاح «آریانا» به منطقه جغرافیایی و فرهنگی باستانی اشاره داشت که قسمت عمده‌ای آن درافغانستان بوده است.

تحلیل تصمیم حکومت افغانستان در۱۹۳۵:

امکانات فشار و توصیه انگلیس ها: نزدیکی دولت نادر شاه و بعدا از مرگ او اداره هاشم خان بعد از دوران دهساله دولت مستقل و ضد انگلیس امان الله خان یک حقیقت مستند تاریخی است و این احتمال موجود است که انگلیس ها به هاشم خان توصیه و اشاره کرد اند که در این مورد اقدامی نکند.

ملاحظات جیوپولیتیکی: دولت افغانستان تحت اداره صدراعظم هاشم خان در دوره‌ای از تثبیت و ثبات پس از یک دهه ناآرامی سیاسی قرار داشت. رهبری ممکن است تصمیم گرفته باشد که برای جلوگیری از اختلافات و احیانا تصادمات احتمالی که می‌توانست کشور را بیشتر بی‌ثبات کند، وارد رویارویی دیپلماتیک با ایران نشود.

عواقب فرهنگی: عدم اعتراض افغانستان می‌تواند به عنوان فرصتی از دست رفته برای ادعای تاریخی و فرهنگی خود به میراث آریایی دیده شود. این تصمیم ممکن است به رقیق شدن روایت تاریخی افغانستان به نفع دیپلماسی فرهنگی قوی‌تر ایران کمک کرده باشد.

روابط منطقه‌ای: با عدم اعتراض به حرکت ایران، افغانستان موضعی بی‌طرف یا منفعل در روابط خود با ایران حفظ کرد و شاید صلح و ثبات منطقه‌ای را بر پافشاری فرهنگی ترجیح داد.

تصمیم حکومت افغانستان ۱۹۷۱ در مورد جشن‌های پهلوی

در سال ۱۹۷۱، ایران تحت حکومت محمدرضا شاه پهلوی جشن بزرگی برای تجلیل ۲۵۰۰ سال بنیان‌گذاری امپراتوری ایران توسط کوروش کبیر برگزار کرد. این رویداد با حضور سران بسیاری از کشورهای جهان و عمدتا پادشاهان برگزار شد و نمایشی از تمایل ایران برای قرار گرفتن به عنوان یک قدرت جهانی بزرگ با میراث فرهنگی غنی بود.

با این حال، حکومت داکتر عبدالظاهر خان و وزیر خارجه موسی شفیق تصمیم گرفت که پادشاه را به این جشن نفرستد. در عوض، دختر پادشاه و همسرش سردار ولی را به این مراسم اعزام شدند که این اقدام به عنوان یک بی‌اعتنایی دیپلماتیک تلقی شد.

تحلیل تصمیم ۱۹۷۱:

عواقب سیاسی: این تصمیم می‌تواند به عنوان بیانیه‌ای از استقلال و حاکمیت افغانستان تفسیر شود. با نفرستادن پادشاه، افغانستان نشان داد که تمایلی به حمایت کامل از روایت ایران در مورد بزرگی امپراتوری ندارد، که ممکن است به عنوان نادیده گرفتن اهمیت تاریخی افغانستان در منطقه تلقی شود.

نشانه‌های فرهنگی و دیپلماتیک: انتخاب افغانستان برای کاهش سطح مشارکت در این رویداد نشان‌دهنده موضعی محتاطانه‌تر و احتمالاً انتقادی نسبت به تصویرسازی تاریخی ایران بود. این تصمیم ممکن است پاسخی به این تصور بوده باشد که جشن‌های ایران تلاشی برای اعمال هژمونی فرهنگی در منطقه بوده که می‌تواند نقش تاریخی افغانستان را حاشیه‌نشین کند.

تحرکات منطقه‌ای: تصمیم دولت افغانستان در سال ۱۹۷۱ نشان‌دهنده سیاست خارجی جسورانه‌تری نسبت به سال ۱۹۳۵ است. این تصمیم بیانگر تمایل به متعادل کردن روابط با ایران در حالی که هویت متمایز افغانستان را حفظ می‌کند. انتخاب اعزام نمایندگان با رتبه پایین‌تر می‌توانست یک حرکت استراتژیک برای اجتناب از رویارویی مستقیم و در عین حال ارسال پیام مخالفت باشد.

خلاصهٔ مقایسه‌ای

حکومات افغانستان در سال‌های ۱۹۳۵ و ۱۹۷۱ با مشکلات و ادعا های مشابهی در مورد ادعای فرهنگی و تاریخی ایران مواجه بودند. با این حال، عکس العمل های آن‌ها به‌طور قابل‌توجهی متفاوت بود:

۱۹۳۵: حکومت رویه ای منفعلانه را انتخاب کرد، از احتمال اختلافات اجتناب کرد و شاید ثبات منطقه‌ای را بر پافشاری فرهنگی ترجیح داد. این تصمیم ممکن است به ایران اجازه داده باشد که ادعاهای فرهنگی خود را به قیمت رقیق شدن روایت تاریخی افغانستان تقویت کند.

۱۹۷۱: حکومت رویه ای حساب‌شده‌تر و ظریف‌تر اتخاذ کرد و استقلال افغانستان و عدم تمایل به حمایت کامل از روایت تاریخی منطقه‌ای ایران را نشان داد. این تصمیم بیانگر سیاست خارجی جسورانه‌تر افغانستان با تأکید بیشتر بر حفظ هویت ملی بود.

هر دو تصمیم تحت تأثیر زمینه‌های جیوپولیتیکی و فرهنگی زمان خود شکل گرفتند و منعکس‌کنندهٔ ماهیت متغیر روابط افغانستان با همسایهٔ قدرتمند خود، ایران، بودند.