همهٔ اقوام افغانستان برادرند و اصالت افغانی دارند، خطاب به کسانی که هویت افغانی خود را انکار میکنند

                                                                                         ۲۱ – ۱۲ – ۲۰۲۵

همهٔ اقوام افغانستان برادرند و اصالت افغانی دارند، خطاب به کسانی که هویت افغانی خود را انکار میکنند

این روزها برخی افراد ماجراجو و بی‌مطالعه از میان اقوام غیرپشتون ادعا می‌کنند که «ما افغان نیستیم». این افراد نه‌ تنها به وحدت ملی ضربه می‌زنند، بلکه به هویت خود نیز بی‌احترامی می‌کنند. انان از یک‌سو در داخل افغانستان تلاش دارند بی ‌اتفاقی ایجاد کنند و سربازگیری نمایند و از سوی دیگر می‌ کوشند به جهانیان نشان دهند که مخالف افغانستان و طالبان هستند، تا بتوانند در عرصه ‌های سیاسی و مالی کمک‌های را جلب کنند. اما این افراد از این واقعیت بی خبر اند که فضای سیاسی افغانستان و جهان دګرګون شده و تحولات بنیادینی در عرصۀ جیوپالیتک منطقه ای و جهانی رخ داده است. امروز نه مردم افغانستان همان مردم دیروزند که چشم‌ بسته دنبال شعارهای پوشالی و رهبران ساختگی بروند، و نه جهانیان همان جهانیان گذشته اند که به خاطر رقابت‌ های خود هر فرد و ګروه را حمایت و مسلح کنند. در معادلات سیاسی امروز، تعریف دوست و دشمن هم در افغانستان و هم در منطقه و جهان تغییر یافته است.

من (نگارنده) به جنبه‌های سیاسی این موضوع نمی‌پردازم؛ صرفاً بر اساس رسالت ملی خود می‌خواهم به برادران غیرپشتون ثابت کنم که همهٔ اقوام افغانستان برادرند و از دیدگاه تاریخی همگی افغان محسوب می‌شوند، تا جوانان احساساتی و بی‌تجربهٔ اقوام برادرِ غیرپشتون شکار اغراض برخی افراد نشوند.

به این معنا:

بدون شک هیچ رخداد تاریخی، چه در داخل و چه در خارج افغانستان، پذیرش همگانی نداشته و نمی‌تواند داشته باشد؛ زیرا خصلت تاریخ چنین است. با این حال می‌توان بر اساس اسناد و شواهد به قضاوتی نسبی و قابل اعتماد دست یافت. واژه‌های اوغان، ابگان، اپگان، اسوکان و افغان در کتیبه های مختلف ذکر شده و از دیدگاه تاریخ‌نویسان داخلی و خارجی به اشکال مختلف معنا و معرفی شده‌اند. درکتیبه های ساسانیان در حاکمیت شاپور اول (قرن سوم میلادی) که واژه ابګان/ اپګان آمده است برخی آن را نام یک قوم و برخی دیگر نام یک سرزمین دانسته اند. در کتاب حدود العالم (قرن ۱۰میلادی) واژه افغان به عنوان نام قومی در کوه های سلیمان یاد شده است. سراولف کیرو در کتاب Pathans واژه های اپګان، ابغان، افغان و پښتون را یکسان دانسته است. سیف هروی در کتاب خود (تاریخ نامه هرات) افغانان را ساکنان کوهستان ها یاد کرده اند. ابوریحان البیرونی نیز در رساله تحقیقی التفهیم کوه های هندوکش را از چین تا زابل و بُست، «کوه های افغانها» نامیده است. ابوالفضل بیهقی نیز در تاریخ بیهقی افغانان را ساکنان کوه نشین شرق خراسان معرفی کرده است. بن بطوطه، جهانگرد مراکشی که در حدود سال ۱۳۴۰ میلادی به افغانستان سفر کرده است، در صفحهٔ ۴۰۶ سفرنامهٔ خود می‌نویسد: پس از آن به کابل رفتم؛ شهری که قومی از عجم به نام افغان در آن زندگی می‌کنند. کابل از روزگاران کهن پایتخت پادشاهان افغان بوده است. افغان‌ها در کوه‌ها دژهای استوار دارند و مردمی نیرومند به شمار می‌آیند. در دیکشنری آبادیس نیز این واژه با صورت های «افخوان»، «هفتخوان»، «هفت خوان»، «سرزمین هفت خوان رستم» ذکر شده است.

 برخی از تاریخ دانان مشهور جهان، مانند کریستن لاسن ناروژی، ایریکلوس و جان مارتین فرانسوی، مک‌کرندل و الکساندر انگلیسی، بر این باور بودند که «افغان» نامی بود که به سوارکاران باختر و کامبوج داده می‌شد؛ کسانی که دین اوستایی را به جا می‌آوردند و در برابر اعراب مقاومت می‌کردند. این دیدگاه را پروفسور حمید نوید نیز در کتاب خود (ریشه‌یابی کلمه افغان در پرتو اسناد تاریخی) تأیید کرده است. او همچنین به گفته‌ی یک دانشمند هندی (درم پال اگروال) که زبان سانسکریت را آموخته است اشاره می‌کند که:«کلمه افغان نه به هیچ قبیله‌ی خاصی اشاره دارد و نه قوم خاصی را مشخص می‌کند».

من (نگارنده) پس از هشت سال تحقیق واژهٔ افغان را چنین یافته‌ام:

کلمه اوه، اوغو، اوه ګان در زبان اوستا به معنای خوش خولق، مهربان و پاک نهاد به کار رفته است. همچنین معنای صاحب آب و عزت، یعنی آبرومند را نیز میرساند؛ زیرا یکی از معانی واژۀ «اوه ګان» در اوستا، آب است. در بخش‌های مختلف اوستا، به‌ویژه در یشت‌ها، آب جایگاه مقدس دارد. در آبان‌یشت (یشت پنجم)، که به ستایش ایزدبانوی آب‌ها «اَناهیتا» اختصاص یافته، بارها واژۀ اوَه ګان به همین منظور ذکر شده است. در برخی ابان یشت امده است: «ما اوه ګان را می ستاییم که پاک اند». یعنی اوه ګان در این یشت به عنوان نیروهای ایزدی ستایش میشوند.

اوه / اوغو در زبان پارتی/ پارثی هم به شکل اوک، اوګ، اوهه/ اوهو به معنای خوش خوی و دستګیر بوده. تاریخ نویس و زبانشناس الماني «فردیناند یوستی» نیز در کتاب خود «نامهای ایرانی» تائید میکند که اوه/ اوغان/ اوه ګان کلمه اویستایی و به معنای خوش خولق و دستګیر است. علامه عبدالحی حبیبی نیز در اثر خود «افغان و افغانستان» در صفحه هشتم نظر یوستی را تأیید کرده است که اوه، اوه ګان به معنای مهربان و خوش خولق است.

واژه‌ی «اوه» در شاهنامه برای توصیف پهلوانان نیک‌خو و آماده به کار رفته و معنای آن در فرهنگ‌های لغت قدیمی و فرهنګ های مختلف شاهنامه نیز همین است. مثلآ

ز توران یکی اوه و سَمَکان بدند – به جنگ دلیر و به مردی بلند

چو اوه و سَمَکان به میدان شدند – دلیران توران به پیکار شدند.

در زبان ارمنی نیز به شکل اوغو، الو، الوانک، اغوانک، به معنای شریف و مهربان است. «اران» که به سبب شخصیت نرم و مهربانش «اوغان» لقب ګرفت از نسل یکی از فرزندان «توگَرما» معرفی شده است، توگرما در سنت‌های ارمنی و قفقازی، نیای بسیاری از اقوام قفقاز معرفی می‌شود. اوغان ۲۲۰۰ سال پیش بر سرزمین پهناوری حکومت می‌کرد که بعدها این مناطق به نام اوغان شناخته شدند. سرزمین اوغان در دامنه‌های کوه‌های قفقاز موقعیت داشت و در مراحل مختلف تاریخ و حکومت‌های گوناگون دچار تغییرات جغرافیایی شد؛ یعنی سرزمین‌های متفاوت در دوره‌های مختلف به نام اوغان/ افغان یاد گردیده‌اند. پیش از اسلام، قفقاز شرقی به نام اوغان شناخته می‌شد و در عصر اسلامی، مناطق میان دریای کُر و آرس به نام اوغان یاد می‌گردیدند.

زبانشناس ګرجی (وارتان ګریګوریان) همرای تاریخ دان ارمنی (ګوریون) موافق است و در کتاب خود (ظهور اوغانستان معصر) چنین می نویسد:

(ما نه باید شباهت های اوایی را با یکسان بودن اشتیباه بګیریم بخاطرکه کلمات اوغو/ اوغان/ اوه ګان برای مردم به کار میرفتند که در اذربائیجان و اطراف ان زندګی میکردند و این کلمات در قرن پنجم میلادی در ادبیات ارمنستان برای همین مردم به کار رفته است).

داکتر بیلیو انګلیسی نیز کلمه «افغان» را شکل عربی «اوغان» میداند و در کتاب خود ( نژاد های افغانستان) می نویسد: پیش از ان که عرب ها به افغانستان بیایند با اوغان های کوه نشین ارمنستان اشنا بودند. جوانشیر قره باغی ۱۸۴۷ میلادی در کتاب خود «تاریخ قره باغ» مینویسد که تفلیس، ګنجه، ایروان، نخجوان، اردوباد و بیلقان همګی بنام اوغان یاد میشدند.

تاریخ نویس ارمنی (موسیس خورنی) در کتاب خود (تاریخ اوغانستان) مینویسد که اوغانان مناطق داغستان، اذربائیجان و ارمنیا شرقی بودند و مرکز انان «پرتاو» بود.

علامه علی احمد کهزاد نیز  در کتاب افغانستان در شاهنامه اوغان/افغان را «جای اسپ سواران» دانسته است.

جغرافی‌دان و تاریخ‌نگار یونانی (استرابون) مینویسد که اهالی اغوانک از اقوام که به ۲۶ زبان مختلف قفقازی صحبت میکردند تشکیل شده بود. و بین دریاهای ائبریان (سیاه) و کسپین زندګی میکنند. استرابون، کتاب ۱۱، فصل اول، شماره ۵

تاریخ نویس ارمني الاصل ایرانی (ادیک باغدا ساریان) در کتاب خود (اران، اذرباییجان جنایات و توسعه طلبی) چنین مینویسد:

(با اضمحلال جامعه هلنیستی پیش از میلاد نظام طبقاتي شکل ګرفت. بر پایه ۲۶ قبیله و اتحاد قومی، در سده نخست پیش از میلاد، حکومت برده داری پادشاهی یک پارچه «اوغان/اران»  تشکیل شد. و قلمرو ان به اوغان، که در کتیبه های یونانی «البانیا قفقاز» ذکر شده مسما ګردید. موسی خورنی پدر تاریخ نګاری ارمنی ریشه «البانیا» را در واژه ارمنی «الو/ اوغو» به معنای نیکو و شیرین می داند. تاریخ دان «موسس کاغاتکاتواستی» نیز همین نظر خورنی راتائید میکند. صفحه ۱۵

اغوانک Աղուանք در زبان قدیم ارمنی متشکل از دو بخش اغو + انک تشکیل شده است. بخش نخست به معنای «نیک» و بخش دوم در اصل «یانک» بوده و در زبان ارمنی یک پسوند جمع است که تشکیل نام خانوادګی و زیستګاه ها به کار می رفته است. لذا اغوانک به معنای زیستګاه یا مردم سرزمین نیکو است. صفحه ۱۷

اوغان‌ها خورشید و بت‌ها را می‌پرستیدند، اما در سال ۳۷۰ میلادی، اورنایار Urnayar پادشاه اوغانک‌ به مسیحیت گروید. هنگامی که ارمنستان بزرگ در سال ۳۸۷ میلادی بین روم و ساسانیان تقسیم شد، شهرهای «آرتساخ» و «اوتیک» در ارمنستان شرقی به اوغان/اغوانک‌ ضمیمه شدند. پس از این ادغام ، نام اوغان/ اغوانک‌ اهمیت جغرافیایی و سیاسی بیشتری پیدا کرد. شهرهای یغنی، کامیجان، بګ، شکی، ګتارو، خوخمار، ګغاوو، همباس، کاپاغک، کاغادشت و هدګری میدان جزء مناطق اوغان بودند.

باغدا ساریان اضافه می‌کند که این موقعیت جغرافیایی اوغان تا زمان تازیان پایدار بوده است، اما زمانی که تازیان و سپس مهرانیان این منطقه را اشغال کردند، اوغانک در پایان قرن نهم میلادی بخشی از ارمنستان شد. مؤرخ ارمنی «موسیس» می‌گوید که  زبانشناس ارمنی «مسروپ ماشتوس» در قرن پنجم میلادی توانست الفبای افغانی را در کنار الفبای ارمنی و گرجی بنویسد، اما همراه با نابودی منابع و اسناد تاریخی افغانی، خط و الفبای افغانی نیز از میان رفته است).

بر اساس نوشته های کتیبه های زبان باختری که در شمال افغانستان کشف گردیده اند و مربوط به عصر کوشانی و هپتالی هستند   حاکمان بلخ و تخارستان خود را «افغان» ( αβγανανο) نامیده اند. در یکی از نامه ها به زبان باختری با رسم الخط یونانی، که بعضی کلمات قابل خوانش/ترجمه نه بوده و توسط  نیکلاس سیمز ویلیام «زبان‌شناس دانشگاه کمبریج» به انگلیسی ترجمه شده است، چنین نوشته شده است:

 To Ormuzd Bunukan , … greetings and homage from … ) , the ( sotang ( ? ) of Parpaz ( under ) [the glorious ) yabghu of Hephthal , the chief of the Afghans , the judge of Tukharistan and Gharchistan

ترجمه: به اُرمُزد بونوکان … درود و احترام از سوی … ، سوتانگِ (؟) پَراپاز، زیر فرمان یَبغوی باشکوه هفتالی، سالار افغان‌ها، وقاضی تُخارستان و غَرجِستان…

نتیجه اینکه:

علاوه بر پشتون، اقوام شغنان، تاجیک، هزاره، ازبک، بلوچ، پشه‌ای، ایماق، گوجر، قزلباش، پامیری، نورستانی، عرب، سادات، اهل هنود، براهوی و دیگران نیز افغان هستند؛ یعنی در مجموع ۲۶ قوم که در جغرافیای اوغان تحت یک حکومت اوغان/ اران به‌طور متحدانه زندگی می‌کردند، افغان به شمار می‌آیند. افزون بر این، در قانون اساسی سال ۱۳۴۳ هش از همه اقوام برادر افغانستان به عنوان یک ملت واحد با نام «افغان» یاد شده است. اکنون ضروری است که همه‌ی افغان‌ها در فضای محبت، بدون هیچ‌گونه تعصب، برای آبادانی و توسعه‌ی افغانستان عزیزما همکاری کرده و زندگی برادرانه‌ای را در کنار هم ادامه دهند.

زموږ انګلیسي ویبپاڼه: