نړېوال نظم څه شی دی؟

نړېوال نظم یو جامع مفکوروي، سیاسي او حقوقي چوکاټ دی چې د دولتونو، نړیوالو سازمانونو، او نورو نړیوالو لوبغاړو تر منځ د اړیکو او تعاملاتو اصول، قواعد او ارزښتونه تنظیموي. دا نظم هڅه کوي چې نړیوال ثبات، سوله، همکاري، او عدالت تأمین کړي.
د نړېوال نظم اصلي ځانګړتیاوې:
1. د دولتونو حاکمیت (Sovereignty):
هر دولت خپلواک حاکمیت لري او نور دولتونه نشي کولای په داخلي چارو کې یې لاسوهنه وکړي.
2. نړیوال قوانین (International Law):
لکه د ملګرو ملتونو منشور، د جنوا کنوانسیونونه، او نړیوالو تړونونو اصول چې د نظم بنسټ جوړوي.
3. چندقطبي، یواځې قطبي یا دوه‌قطبي سیستمونه:
نړیوال نظم کې قوتونه یا قدرتونه بیلابیل نقشونه لري؛ کله یو دولت (لکه امریکا)، کله دوه (لکه د سړې جګړې پر مهال امریکا او شوروي)، او کله څو قدرتونه فعال وي (لکه اوسنی وضعیت).
4. نړیوال سازمانونه:
لکه ملګري ملتونه، نړیوال بانک، نړیوال وجهي صندوق، ناټو، اروپایي اتحادیه، او نور چې د نظم ساتنه او پراختیا کې مهم رول لري.
د نړېوال نظم تاریخچه لنډه
پړاو ځانګړتیاوې
وستفاليا تړون (1648) د معاصر دولتونو نظم پیل، د ملي حاکمیت اصل رامنځته شو.
د دويمې نړېوالې جګړې وروسته نظم د ملګرو ملتونو جوړښت (1945) او د امریکا مشري نظم رامنځته شو.
سړه جګړه (1947–1991) دوه قطبي نظم؛ امریکا vs شوروي اتحاد.
د سړې جګړې وروسته نظم امریکا د یوازینی نړیوال قدرت په توګه؛ یو قطبي نظم.
اوسنی نظم څو قطبي تمایلونه؛ چین، روسیه، هند، اروپایي اتحادیه او نور درانه لوبغاړي فعاله دي.
د نړېوال نظم ګټې او ننګونې:
ګټې:
د شخړو مخنیوی او سوله
نړیوال تجارت او همکاري
د بشري حقونو ترویج
د نړیوالو ستونزو لپاره ګډې حللارې (لکه اقلیم بدلون، فقر، ناروغۍ)
ننګونې:
د زورواکو لخوا د نظم سرغړونه
د نړیوالو سازمانونو اغېزمنتیا ته شک
د کوچنیو دولتونو نادیده نیول
د قدرتونو ترمنځ رقابت
د نړېوال نظم اوسنی وضعیت
په ۲۱مه پېړۍ کې نړیوال نظم د بدلونونو سره مخ دی. د چین اقتصادي ځواک، د روسیې پوځي سیاست، د امریکا شاته تګ (لکه د ټرمپ د دورې سیاستونه)، او د نړیوالو سازمانونو اغېز کمښت، دا ټول نظم ته ننګونې دي. د اوکراین جګړه، د غزې وضعیت، او د تايوان مسله دا ټول د نظم ازموینې دي.
سرچينه:
د نړیوال نظم د تاریخي تحولاتو کتاب، هنري کیسنجر ”
د نړۍ نظم”

نړیوال نظم ته د نړیوالو اړیکو د پوهانو لیوالتیا