د سردار محمد داود خان اقتصادي پلانونه/ لړۍ /دوهمه برخه

له شاته پاتې اقتصاد څخه د بدلون پر لور: د داود خان د اقتصادي فکر لومړۍ څپه

د شلمې پېړۍ په منځنیو لسیزو کې افغانستان یو داسې هېواد و چې طبیعي شتمنۍ، ځوان نفوس او ستراتیژیک موقعیت یې درلود، خو اقتصاد یې لا هم د دودیزو لارو بند پاتې و. د خلکو ډېره برخه په کرنه بوخته وه، صنعت محدود و، او دولتي عواید دومره کم وو چې د پراخو پرمختیایي پروژو تمویل پرې ناشونی ښکارېده.

په کلیو کې بزګران د باران، موسم او دودیزو وسایلو تر رحم لاندې وو. د اوبو منظم سیستم نه و، اصلاح شوي تخمونه کم وو، او کرنیز تولید د خلکو د اړتیاوو پوره کولو ته هم کله ناکله نه رسېده. ښارونه هم له اقتصادي پلوه پیاوړي نه وو؛ فابریکې کمې وې او ډېری ورځني توکي له بهر څخه واردېدل.

اقتصاد یوازې کمزوری نه و، بلکې بې‌نظم هم و. اوږدمهاله پلان نه لیدل کېده، دولتي ادارې ورو کار کاوه، او د نوښت لپاره فضا محدوده وه. همدا حالت د دې لامل شو چې ځوان قشر، روڼ اندي او د دولت ځینې مشران د بدلون اړتیا په جدي ډول احساس کړي.

په همدې فضا کې د سردار محمد داود خان فکر ورو ورو راټوکېد. هغه باور درلود چې که افغانستان همداسې روان پاتې شي، نو نه یوازې اقتصادي، بلکې سیاسي خپلواکي به یې هم له خطر سره مخ شي. د هغه لپاره اقتصاد د پرمختګ وسیله نه، بلکې د بقا شرط و.

دا فصل د همدې واقعیت انځور وړاندې کوي:
یو هېواد، ډېر امکانات؛ خو کم حرکت.
او همدلته د بدلون لومړۍ څپه راولاړېږي.

د سردار محمد داود خان اقتصادي لیدلوری او ملي ستراتیژي

اقتصاد د ملي خپلواکۍ بنسټ

سردار محمد داود خان اقتصاد یوازې د عایداتو او لګښتونو مجموعه نه بلله، بلکې هغه یې د ملي حاکمیت، سیاسي ثبات او ټولنیز عزت بنسټ ګاڼه. د هغه په اند، هغه هېواد چې د اقتصادي پلوه پر ځان بسیا نه وي، سیاسي پرېکړې یې هم تر پوښتنې لاندې راځي.

داود خان باور درلود چې افغانستان باید:

پر بهرنیو مرستو د تل لپاره تکیه ونه کړي،
خپل طبیعي او بشري ظرفیتونه فعاله کړي،
او یو داسې اقتصادي نظام جوړ کړي چې د دولت تر څنګ ولس هم پکې ونډه ولري.

همدغه فکر د هغه د اقتصادي لیدلوري اصلي ستنه وه.

دولت محوره پرمختیایي تګلاره

د داود خان اقتصادي ستراتیژي تر ډېره دولت‌محوره (State-led Development) وه. دا ځکه چې:

خصوصي سکتور کمزوری وو،
پانګه کمه وه،
او تخنیکي ظرفیتونه لا نه وو رامنځته شوي.

نو دولت اړ و چې:

فابریکې جوړې کړي،
لویې زیربنايي پروژې پخپله پلې کړي،
او وروسته دا زمینه برابره کړي چې خصوصي سکتور هم پیاوړی شي.

هغه فکر کاوه چې که دولت لومړني بنسټونه جوړ کړي، نو بازار به ورو ورو خپل مسیر پیدا کړي.

پنځه کلن پراختیایي پلانونه

د داود خان د اقتصادي فکر عملي بڼه د پنځه کلنو پراختیایي پلانونو له لارې راڅرګنده شوه. دا پلانونه لومړی ځل د افغانستان په تاریخ کې اقتصاد ته یو منظم، محاسبوي او هدفمند چوکاټ ورکاوه.

د دې پلانونو مهم اهداف دا وو:

د زراعت عصري کول
د صنعت بنسټ ایښودل
د انرژۍ تولید زیاتول
د ترانسپورت او مخابراتو پراختیا
د انساني ظرفیت روزنه

دا پلانونه یوازې د کاغذ پرمخ نه وو؛ بلکې ډېری یې عملي بڼه خپله کړه.

—

اقتصادي خپلواکي او متوازن بهرنی سیاست

که څه هم داود خان له شوروي اتحاد څخه پراخې اقتصادي او تخنیکي مرستې واخیستې، خو هغه هڅه کوله چې افغانستان په بشپړه توګه د یوه بلاک تابع نه شي.

د هغه اقتصادي لیدلوری پر درې اصلونو ولاړ و:

1. له هر هېواد سره د ملي ګټو پر بنسټ اړیکې
2. د مرستو تر څنګ د مهارتونو انتقال

3. د تلپاتې پورونو څخه ځان ساتنه

له همدې امله یې له:

شوروي اتحاد،

متحده ایالاتو،

ایران،

هند،

او ځینو اروپايي هېوادونو
سره هممهاله اقتصادي اړیکې وساتلې.

—

صنعت، زراعت او زیربنا: د پرمختګ درې ستنې

داود خان باور درلود چې اقتصاد یوازې په یوه سکتور نه شي ولاړېدای. نو ځکه یې درې برخې بنسټیزې وبللې:

زراعت: ځکه چې د خلکو اکثریت بزګران وو
صنعت: د کارموندنې او ارزښت زیاتولو لپاره
زیربنا: د اوږدمهاله پرمختګ لپاره

همدا لیدلوری یې وروسته د بندونو، فابریکو، سړکونو او برېښناکوټونو په جوړېدو کې واضح ښکاري.

—

اقتصادي لیدلوری؛ د فکر او عمل یووالی

د داود خان اقتصادي فکر یوازې نظریاتي نه و. هغه یو عملي سیاستوال و. د پلان، بودیجې، نړیوالو تړونونو او تطبیق تر منځ یې اړیکه درلوده.

د هغه لپاره اقتصاد:
د شعار موضوع نه وه،
بلکې د دولت د بقا وسیله وه.

نو ځکه د هغه اقتصادي لیدلوری د افغانستان په معاصر تاریخ کې ځانګړی ځای لري.

د سردار محمد داود خان اقتصادي پلانونه- لړۍ /لومړۍ برخه

 

زموږ انګلیسي ویبپاڼه: