د ینورسیټي (پوهنتون) کلمه له کوم ځای څخه اخستل شوې ده؟

د ینورسیټي University (پوهنتون) کلمه له کوم ځای څخه اخستل شوې ده ؟

په دې باره کې تفصیلي معلومات چې هیله لرم څه خوښ مو شي .

 

 د University ټکی په اصل کې د لاتیني ژبې له کلمې Universitas څخه راولاړېږي.

 د کلمې ریښه:

• Unus= یو
• Versus / Vertere= اړول، ورګرځول

له دې دواړو څخه Universus جوړ شوی، چې مانا یې ده:

ټول، یومخیز، بشپړ

وروسته Universitas داسې مانا وموندله:

د استادانو او زدکوونکو ګډه ټولنه

په منځنیو پېړیو کې:

په اروپا کې به هغو ځایونو ته چې هلته استادان او زدکوونکي د پوهې د زده کړې لپاره سره راټولېدل، Universitas ویل کېدل. ورو ورو دا کلیمه د لوړو زده کړو د مرکز لپاره وکارول شوه، او همدا نننۍ University ده.

پښتو مانا:

په خالصه پښتو کې یې ښه برابر کلیمه:

پوهنتون

ده، چې مانا یې ده:

د پوهې کور، د لوړو زده کړو ځای

لنډه پایله:

 University هغه ځای دی چې هلته پوهه په منظم ډول لوړې کچې ته رسول کېږي، او دا نوم یې له لاتیني “Universitas” څخه اخیستل شوی، چې د پوهانو د ګډې ټولنې مانا ورکوي.

د دې کلیمې د تاریخي بهیر :

د “University” د کلمې تاریخي مزل

۱ ـ لرغونی روم (لاتیني پېر) وخت ، زمان ، دوران 

په لرغوني روم کې د Universitas کلیمه د هر ډول منظمې ټولنې لپاره کارېده، لکه:

• د سوداګرو ټولنه
• د کسبګرو ډله
• یا د استادانو او زدکوونکو ګډه ټولنه

خو ورو ورو دا نوم ډېر د هغو ټولنو لپاره ځانګړی شو چې موخه یې زده کړه او پوهه وه.

۲ ـ منځنۍ پېړۍ (۱۱م – ۱۳م زېږدیزې پېړۍ)

په اروپا کې د زده کړو منظم بنسټونه راټوکېدل. همدلته Universitas magistrorum et scholarium نوم وکارول شو، مانا یې:

د استادانو او زده کوونکو ټولنه

په دې پېر ( وخت ، زمان ، دوران ) کې نامتو پوهنتونونه جوړ شول:

• بولونیا (ایټالیا)
• پاریس (فرانسه)
• اوکسفورډ (انګلستان)

دا بنسټونه یوازې د درس ځای نه وو، بلکې د اند، پوښتنې او څېړنې مرکزونه وو.

۳ ـ د مانا بدلون

په پیل کې University د ودانۍ مانا نه لرله، بلکې مانا یې وه:

د پوهې د لټوونکو ګډه ټولنه

وروسته دا کلیمه د هماغې ټولنې د ځای لپاره هم وکارول شوه، او نن سبا موږ پوهنتون ته هم همدا وایو.

پوهنتون په لرغوني ختیځ کې

سره له دې چې دا کلیمه لاتیني ده، خو د پوهې مرکزونه تر دې وړاندې هم موجود وو، لکه:

• د بغداد د بیت الحکمه
• د نوبهار علمي مرکز
• د جندیشاپور ښوونیزه ټولنه

دا ټول د پوهنتونونو د بنسټ لومړۍ بڼې ګڼل کېږي.

فلسفي لنډیز

پوهنتون یوازې څلور دېواله نه دي، بلکې:

• د پوهې د روزنې کور
• د اند د غوړېدو ځاله
• او د ولس د روښانتیا څراغ

University داسې ځای دی چې هلته انسان نه یوازې زده کړه کوي، بلکې د ژوند لوری هم پېژني.

د پوهنتون او مدرسې توپیر څه دی؟

د نړۍ د لومړني پوهنتون تاریخ کوم ده ؟

 ۱ ـ د پوهنتون او مدرسې توپیر

که څه هم دواړه د زده کړې ځایونه دي، خو موخه، منځپانګه او تګلاره یې سره بېلې دي.

پوهنتون (University)

پوهنتون د لوړو زده کړو یو پراخ علمي بنسټ دی چې موخه یې دا ده:

• ساینسي پوهه خپره کړي
• څېړنه پياوړې کړي
• نوې موندنې وزېږوي
• ټولنه فکري پلوه ورغوي

د پوهنتون ځانګړنې:

• بېلابېلې پوهنځي لري (طب، انجینري، ادبیات، طبیعي علوم او نور)
• څېړنه بنسټیزه برخه ده
• زده کوونکي ازاد فکر ته هڅېږي
• پوښتنه او شننه ارزښت لري

پوهنتون انسان یوازې لوستلی نه، بلکې اندمن، څېړونکی او نوښتګر روزي.

مدرسه :

مدرسه ډېری وخت د دیني زده کړو ځانګړی مرکز وي چې موخه یې ده:

• دیني پوهه خپره کړي
• اخلاقي روزنه پياوړې کړي
• دیني عالمان وروزي

د مدرسې ځانګړنې:

• تمرکز پر قرآن، حدیث، فقه او تفسیر وي
• دودیز تدریسي دود لري
• سپېڅلتوب او اطاعت پکې ډېر ارزښت لري
• کم ساینسي څېړنه پکې کېږي

مدرسه زیاتره د دیني لارښوونې او روحاني پوهاوي ځای دی.

لنډ توپیر په جدولیز ډول :

ځانګړنه	پوهنتون	مدرسه
موخه	پراخه پوهه او څېړنه	دیني زده کړه
مضمونونه	ډول ډول علوم	زیاتره دیني
تګلاره	ازاد فکر	دودیزه لار
پایله	مسلکي پوه	دیني عالم

 

۲ : د نړۍ د لومړني پوهنتون تاریخ

القرویین پوهنتون – مراکش

د نړۍ تر ټولو لرغونی فعال پوهنتون:

پوهنتون القرویین دی، چې په ۸۵۹ زېږدیز کال کې د مراکش په فاس ښار کې جوړ شو.

د دې پوهنتون بنسټ یوې په پوهې میئنې ښځې فاطمه الفهري کېښود.

پکې به لوستل کېدل:

• دیني علوم
• ژبپوهنه
• ریاضي
• ستورپوهنه
• فلسفه

دا بنسټ د اروپا پر پوهنتونونو هم ژور اغېز وکړ.

نور لرغوني علمي مرکزونه:

• جندیشاپور (اوسنی ایران)
• بیت الحکمه – بغداد
• نالندا – هند

خو د رسمي او پرله‌پسې فعالیت له پلوه القرویین تر ټولو پخوانی ګڼل کېږي.

ژور پیغام

که مدرسه د ایمان څراغ وي،

نو پوهنتون د پوهاوي لمر دی.

او که دا دواړه سره یو ځای شي،

نو یو بشپړ، رڼا لرونکی انسان زېږوي.

• ولې په اسلامي نړۍ کې علمي زوال راغی؟
• یا د معاصر پوهنتون جوړښت څنګه دی؟

۱ ـ ولې په اسلامي نړۍ کې علمي زوال راغئ ؟

اسلامي نړۍ په لومړیو پېړیو کې د پوهې لمر وو، خو ورو ورو دا رڼا کمزورې شوه. دا زوال څو بنسټیز لاملونه لري:

۱ ـ د ازاد اند کمزورېدل

په پیل کې علماو پوښتنه کوله، څېړنه یې کوله، او نوې لارې یې پرانیستې. خو وروسته:

• پوښتنه بدعت وبلل شوه
• تقلید ډېر شو

 د نوښت دروازې وتړل شوې

نو فکر ودرېد، او پوهه هم ورسره ټکنۍ شوه.

۲ ـ سیاسي ګډوډي او جګړې

د عباسي خلافت کمزورتیا، داخلي شخړې او بیا د مغولو یرغل:

• کتابتونونه وسوځېدل
• پوهان ووژل شول
• علمي مرکزونه وران شول

بغداد، چې د پوهې پلازمېنه وه، له منځه ولاړه.

۳ ـ د دین او عقل تر منځ ناسمه جګړه

ځینو خلکو عقل له دین سره په ټکر کې ومانه، حال دا چې په اسلام کې پوهه سپېڅلې ده. دې ناسم درک:

• ساینس له دین څخه جلا کړ
• د پوهې بهیر یې ورو کړ

۴ ـ د لویدیځ چټک پرمختګ

په هماغه مهال کې اروپایان د علم، صنعت او څېړنې نوې لار ونیوله، خو اسلامي نړۍ په زوړ پړاو کې پاتې شوه.

پایله :

اسلامي نړۍ هغه مهال وروسته پاتې شوه، کله چې یې له پوښتنې، څېړنې او نوښت څخه مخ واړاوه.

۲ ـ د معاصر پوهنتون جوړښت څنګه دی؟

اوسنی پوهنتون یوازې د درس ځای نه دی، بلکې د علم، څېړنې او بدلون مرکز دی.

بنسټیزې برخې:

۱ ـ پوهنځي

هر پوهنتون څو پوهنځي لري، لکه:

• د درملنې پوهنځی
• د انجنېري پوهنځی
• د حقوقو پوهنځی
• د ادبیاتو او ټولنیزو علومو پوهنځی

هر پوهنځی ځانته ځانګړې څانګې لري.

۲ – څانګې : 

په هر پوهنځي کې ځانګړې څانګې وي، لکه:

• درملنه → داخلي، جراحي، ماشومانو درملنه
• انجنېري → برېښنا، ودانیزه، میخانیکي

۳- څیړنیز مرکزونه :

دا ځایونه د نوې پوهې لپاره وي، لکه:

• لابراتوارونه
• څېړنیز انستیتوتونه
• علمي مجلې

دلته نوښت رامنځته کېږي.

۴ – کتابتون :

د پوهنتون زړه بلل کېږي. پکې:

• کتابونه
• بریښنايي زېرمتونونه
• څېړنیزې سرچینې

۵ – اداري جوړښت :

هر پوهنتون یو مشر لري (رئیس)، او تر شا یې:

• علمي شورا
• د څانګو مشران
• د زده کوونکو چارو اداره

د معاصر پوهنتون موخې:

• مسلکي کسان روزل
• څېړنه پیاوړې کول
• ټولنه روښانه کول
• اقتصادي وده چټکول

وروستۍ  پایله :

که پخوانیو انسانانو د ستورو شمېرل زده کول،

نو نننی انسانان ستورو ته پورته کېږي.

پوهنتون هغه ځاله ده

چې له هغې پوهه وزېږي،

او له پوهې تمدن جوړېږي.

• د اسلامي زرينې دورې نومیالي پوهان
•  یا دا چې څنګه یو ځواکمن پوهنتون جوړېږي ؟

۱ ـ د اسلامي زرینې دورې نومیالي پوهان

اسلامي زرینه دوره (شاوخوا ۸م – ۱۳م زېږدیزه پېړۍ) د پوهې، څېړنې او نوښت پېر ( وخت، دوران ) وو. په دې مهال داسې پوهان راڅرګند شول چې نړۍ یې بدلوله.

امام ابو حنیفه

• د فقهي ښونځی بنسټګر
• عقل او استدلال ته یې لوړ ارزښت ورکاوه

ابن سینا

• ستر طبیب او فیلسوف
• د “القانون في الطب” لیکوال
• د درملنې بنسټیز اصول یې وټاکل

الخوارزمي

• د الجبر بنسټګر
• د شمېرپوهنې نوې لار یې پرانیسته
• د صفر او معادلو بنسټیز کار یې وکړ

البیروني

• ستوری پوه، جغرافیه پوه
• د ځمکې د قطر اټکل یې وکړ
• د علمي څېړنې لپاره یې ډېر دقیق تګلاره لرله