افغانستان، د نیابتې جګړو قرباني؛ د ژغورنې ملي لاره

فرعی سرلیک : څنګه افغانان کولای شي له نیابتې جګړو خلاص، خپلواک او باعزته دولت جوړ کړي؟
تاریخ: اکتوبر ۲۰۲۵
۱. سریزه؛
په داسې حال کې چې د نړیوال سیاست سمتګیرې بېرته د رقابتونو او ګواښونو د زړو بڼو پر لور روانه ده، افغانستان یو ځل بیا د ستراتیژیکو لوبو په مرکز بدل شوی. د امریکا متحده ایالات د ټرمپ د ادارې په مشري له یو لوري د ځینو هېوادونو سره د نوي ائتلافونو په جوړولو بوخت دي، او له بل لوري یې د پاکستان له پوځ او استخباراتو سره اړیکې بیا تاوده کړي.
دغه انډیوالۍ، که څه هم د واشنګټن د ستراتیژیکو ګټو لپاره ګټوره ښکارېږي، خو د افغانستان لپاره د اوږدمهاله ناامنۍ او سیاسي انزوا زېږنده ده. ځکه هر ځل چې امریکا او پاکستان یو بل ته لاس ورکړی، د جګړې لمبې د افغان خاوري پر سر بلې شوې دي.
۲. د ستونزې ریښه؛ د نیابتې سیاست دوام؛
د تیرو پنځو لسیزو تجربې ښيي چې هر ځل بهرني قدرتونه د خپلو جیوپولیټیکو موخو د ترلاسه کولو لپاره د افغانستان په خاوره کې نیابتې جګړې پرمخ وړي، افغان ولس یې قرباني کړی.
د پاکستان استخبارات (ISI) له ۱۹۷۰ لسیزې را وروسته تل هڅه کړې چې افغانستان د «ستراتېژیک عمق» په نوم د خپل نفوذ ساحه وساتي.
په مقابل کې، امریکا د جګړې په میدان د اسلام‌اباد د همکارۍ په بدل کې نظامي او مالي ملاتړ کړی. پایله یې دا شوې چې جګړې دوام کړی، خو سوله نه ده راغلې.
دغه وضعیت نه یوازې د افغانستان حاکمیت زیانمن کړی، بلکې هند، ایران، چین او روسیه یې هم اړ کړي چې د امریکا ـ پاکستان د محوري سیاست پر وړاندې خپل سیمه‌ییز توازنونه تقویه کړي.
۳. د سیمې نوي معادلې؛
۱. د هند رول: که څه هم هند د ارام سمندر ستراتیژۍ (Indo-Pacific Strategy) له لارې د امریکا نږدې متحد و، خو اوس د امریکا ـ پاکستان تودې اړیکې د نوي بې‌باورۍ احساس زېږولی. هند به د منځنۍ او لوېدیځې اسیا په لور د بدیل نفوذ لارې ولټوي.
۲. د چین تګلاره: که امریکا د ګوادر بندر د فعالېدو مخه ونیسي، چین به د «یو کمربند یو لار» ستره پروژه د چابهار او د افغانستان له لارې د بدیل په توګه فعاله کړي.
۳. د روسیې او ایران دریځ: مسکو او تهران دواړه هڅه کوي د امریکایي ـ پاکستاني محور مقابل کې د «سیمه ییز نفوذ» بلاک جوړ کړي، چې په کې د انرژۍ، ترانزیت او سیمه‌ییز ثبات موضوعات مهم رول ولري.
افغانستان د همدې متضادو لارو په څلور‌لارې کې پروت دی — که ملت بیدار پاتې نه شي، هیواد به یو ځل بیا د نورو د جګړې میدان وګرځي.
۴. د افغانستان دریځ: د تاریخ د تکرار د مخنیوي لپاره څه باید وشي؟
الف) د ملي یووالي بیا رغونه؛
یو پراخ، بې‌طرفه او ټول‌شموله ملي ائتلاف باید د ملي ارادې محور وګرځي.
د ښځو، ځوانانو، اقلیتونو او مهاجرینو فعاله ګډون باید تضمین شي، څو د مشروع استازولۍ بنسټ پیاوړی شي.
ب) متوازنه سیمه‌ییزه دیپلماسي؛
له ټولو ګاونډیو هېوادونو سره متوازن تعامل، خو د یو هېواد په ګټه د بل دښمني نه هڅول.
له هند، ایران، چین او روسیې سره د اقتصادي، ترانزیتي او کلتوري اړیکو پراخېدل د افغانستان د خپلواکۍ ضامن دي.
له پاکستان سره د اړیکو د عادي کېدو شرط باید د کرښې امنیت او نه‌مداخلې تضمین وي.
ج) اقتصادي تنوع او ځان‌بساینه؛
د بهرنیو مرستو پر ځای په کورني تولید، کرنې، او کوچني صنعتونو تمرکز.
د ترانزیتي لارو (چابهار، لاجورد، بریکس مسیرونه) فعالول، تر څو افغانستان د جګړې پر ځای د سوداګرۍ په څلور‌لارې بدل شي.
د) د مدني ځواک فعاله کول؛
د تعلیم، رسنیو او مدني ټولنو له لارې د ملي هویت او عقلاني وطن‌دوستۍ ترویج.
د پروپاګنډې او دښمنۍ د پالیسۍ پر وړاندې د واحد ملي روایت خپرول.
هـ) د نړیوال ملاتړ هوښیار استعمال؛
له ملګرو ملتونو، اروپايي ټولنې او نړیوالو شریکانو څخه د متوازن منځګړتوب غوښتنه، نه د قیمومت په بڼه.
د بشري حقونو د نقض، سرحدي مداخلې او نیابتې جګړو اسناد راټولول او نړیوالو ادارو ته وړاندې کول.
۵. بدیله لار نقشه؛
۱. د یو «افغاني سولې پلان» چې ټولې مشروع ډلې پکې برخه ولري، جوړول.
۲. د داخلي تفاهم لپاره د یوه بې‌طرفه منځګړیتوب چوکاټ رامنځته کول.
۳. د اساسي قانون د بیا لیکنې، د انتقالي ادارې، او ازادو ټاکنو لپاره د یو ګډ روډمېپ جوړول.
۴. د مدني ټولنو، ډیاسپورا او فکري مرکزونو (Think-Tanks) منظم مشارکت.
۶. اخلاقي او سیاسي پیغام؛
بې‌طرفي د ظلم په وړاندې بې‌عدالتي ده. که نړیواله ټولنه غواړي د افغانستان د ناورین تکرار ونه ویني، باید د افغان ولس د حق د ټاکلو، تعلیم، کار، او کرامت د دفاع مسوولیت پر غاړه واخلي. خو د اصلي بدلون سرچینه د افغانانو په خپل یووالي، عقلانیت او ملي ارادې کې ده.
۷. د پاي خبره؛
افغانان باید د قرباني شوي ملت له کیسې نه د جوړوونکي ملت کیسه تیاره کړي.
نه د امریکا او نه د پاکستان د ګټو د سیالۍ اور د افغانستان د سوکالۍ لاره پرانیستلی شي.
یوازې هغه مهال چې افغانان د خپل برخلیک کنټرول بېرته واخلي، د سیمې او نړۍ ځواکونه به د هغوی له مشروع غوښتنو سرغړونه ونه‌شي کولای.
پاي

https://af.dawatmedia24.com/?p=174307#