د سولې او ولسواکۍ لپاره د دیالوګ مانا

په بشري تاریخ کې هره جګړه، که د عقیدې، قدرت، یا جغرافیې لپاره وه، بالاخره د خبرو پر مېز ختمه شوې ده. خو نه هره خبره سوله راولي، او نه هره سوله ولسواکۍ ته لاره هواروي.
له همدې ځایه دا پوښتنه راولاړیږي: د سولې او ولسواکۍ لپاره دیالوګ څه مانا لري؟
دا هغه پوښتنه ده چې د افغانستان د اوسني وضعیت، د جګړې د اوږده میراث، او د ټولنې د تیت‌ پرک سیاسي او فکري حالت په رڼا کې خورا ژوره او حیاتي ده.
۱. دیالوګ؛ له فلسفې تر سیاست پورې؛
د «دیالوګ» کلمه له یوناني “διάλογος” څخه اخیستل شوې، چې مانا یې ده: د عقل، منطق او اورېدنې له لارې د حقیقت موندل.
په دې مانا، دیالوګ یوازې د خبرو تبادله نه ده، بلکې د ذهنونو، افکارو او وجدانونو د نږدې کېدو یوه فکري پروسه ده.
په سیاست کې، دیالوګ هغه بهیر دی چې د تاوتریخوالي پر ځای د تفاهم، د دښمنۍ پر ځای د زغم، او د حذف پر ځای د شمولیت بنسټ ږدي.
نو کله چې د سولې او ولسواکۍ په اړه خبرې کوو، دیالوګ نه یوازې یو میتود، بلکې یو ارزښت دی — د ګډ ژوند، ګډ فکر او ګډ مسوولیت ارزښت.
۲. د سولې لپاره د دیالوګ مانا؛
سوله یوازې د جګړې نشتوالی نه دی؛ سوله د زړونو، ذهنونو او ارادو همغږي ده.
د سولې لپاره دیالوګ یعنې دا چې د جګړې خواوې د زور پر ځای د منطق له لارې یو بل واوري، د غچ پر ځای د عدالت لار غوره کړي، او د تعصب پر ځای د تفاهم روحیه ومني.
په دې مانا:
دیالوګ د جګړې د ختمېدو مشروع لاره ده؛
د زخمونو د درملنې فکري پروسه ده؛
او د باور جوړونې بنسټیز ګام دی.
په افغاني شرایطو کې، دا معنا لري چې طالبان، سیاسي مخالفین، ښځې، مدني ټولنې، مهاجرین او د نسل نوي استازي د یو ګډ افغاني هدف لپاره سره کښېني — یانې د وطن د راتلونکې د تعین لپاره.
دیالوګ د سولې په برخه کې دا پوښتنه مطرح کوي:
څنګه کولی شو د توپک پر ځای د خبرو له لارې حق واورو، عدالت ومنو، او ګډ ژوند ته لاره خلاصه کړو؟
۳. د ولسواکۍ لپاره د دیالوګ مانا؛
په ولسواکه نظامونو کې دیالوګ د سیاست اکسیجن دی.
ولسواکي د نظرونو د تضاد له منځه نه، بلکې د هغوی د اورېدلو او زغملو له فرهنګ څخه وده کوي.
په ولسواکۍ کې دیالوګ درې معناوې لري:
۱. د خلکو د ارادې د څرګندېدو وسیله؛
۲. د تصمیم نیونې د شفاف بهیر ضامن؛
۳. د واک د مشروعیت سرچینه.
دیالوګ د ولسواکۍ دا فلسفه پلې کوي چې هیڅ څوک د حقیقت انحصار نه لري، او د نظر تنوع د ملت د پیاوړتیا نښه ده.
نو د ولسواکۍ لپاره دیالوګ د همدې معنا څرګندونه کوي چې قدرت باید د منطق تابع وي، نه د زور.
۴. د دیالوګ د دیني او اخلاقي بنسټونو یادونه؛
دیالوګ یوازې یو سیاسي مفهوم نه دی؛ دا یو ژور اخلاقي اصل هم دی.
قرآن کریم فرمایي:
«وَجادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» — له خلکو سره په غوره طریقه بحث وکړه.
دا آیت د دیالوګ اخلاق تعریفوي: نرمي، استدلال، او درناوی.
په اسلامي تمدن کې د شوری، مشورت، او د اختلاف د منظم مدیریت فرهنګ د همدې دیالوګ تسلسل دی.
نو که د افغاني سولې خبرې د دیني روحيې په رڼا کې وشي، د زور پر ځای د اخلاص او اعتماد فضا زېږي.
۵. د افغاني شرایطو ځانګړی مفهوم؛
په اوسني افغانستان کې، د سولې او ولسواکۍ دیالوګ درې اړخونه لري:
۱. سیاسي اړخ: د واک او مشارکت تر منځ توازن — یعنې د یو فرد یا ډلې انحصار ختمول او د خلکو استازیتوب ته لار پرانیستل؛
۲. ټولنیز اړخ: د قومونو، ژبو، او جنسیتونو تر منځ تفاهم او یووالی؛
۳. مدني او فکري اړخ: د زغم، منطق او ملي احساس د فرهنګ بیداري.
نو د افغاني واقعیت له مخې، دیالوګ دا مانا لري چې افغانان خپل راتلونکی په خبرو، منطق او ملي ارادې جوړ کړي، نه د بهرنیو اجنډاوو او نیابتي جګړو له لارې.
۶. د سولې او ولسواکۍ تر منځ اړیکه؛
سوله او ولسواکي له یوې بلې نیمګړې دي.
سوله که د ولسواکۍ له ارزښتونو پرته راشي، په استبداد بدلېږي؛
او ولسواکي که له سولې بې‌پرې وي، ګډوډي زېږوي.
نو دیالوګ هغه ګډ فصل دی چې دواړه مفاهیم یوځای کوي.
په دیالوګ کې عدالت، ازادي، قانون، او بشري کرامت یو بل سره تړي — دا د ملت د بیدارۍ ریښه ده.
۷. د ملي دیالوګ د اصولو لنډیز؛
۱. شمولیت: ټول اقشار د خبرو برخه وي — ښځې، ځوانان، علما، سیاسي ډلې او مهاجرین؛
۲. برابري: هېڅ لوری ځان د بل پر وړاندې برتره نه ګڼي؛
۳. شفافیت: د خبرو بهیر روڼ او د خلکو په باور ولاړ وي؛
۴. عدالت: د سولې پایله باید د عدالت په محور ولاړه وي؛
۵. خپلواکۍ: دیالوګ باید د افغانانو تر منځ وي، نه د نورو تر سیوري لاندې.
۸. پایله او پیغام؛
دیالوګ د ملت د وجدان هنداره ده.
دا هغه لاره ده چې ملتونه پرې د دښمنۍ له تورې تیارې د تفاهم سپوږمۍ ته رسېږي.
افغانستان به هغه وخت له جګړې، بې‌اعتمادی او بې‌ثباتۍ ووځي چې د افغانانو تر منځ ریښتینې، پر اصولو ولاړې خبرې پيل شي — خبرې د سولې، نه د تسلیمۍ؛ خبرې د ولسواکۍ، نه د انحصار.
دیالوګ د افغان ملت د بقا او عزت فلسفه ده.
دا د توپک پر ځای د قلم، د زور پر ځای د منطق، او د ویش پر ځای د یووالي غږ دی.

اکتوبر ۲۰۲۵

پای

قومي محکومیت او رواني استعمار: په پاکستان کې د پښتنو د وضعیت

د دعوت رسنیز مرکز ملاتړ وکړئ
له موږ سره د مرستې همدا وخت دی. هره مرسته، که لږه وي یا ډیره، زموږ رسنیز کارونه او هڅې پیاوړی کوي، زموږ راتلونکی ساتي او زموږ د لا ښه خدمت زمینه برابروي. د دعوت رسنیز مرکز سره د لږ تر لږه $/10 ډالر یا په ډیرې مرستې کولو ملاتړ وکړئ. دا ستاسو یوازې یوه دقیقه وخت نیسي. او هم کولی شئ هره میاشت له موږ سره منظمه مرسته وکړئ. مننه

DNB Bank AC # 0530 2294668 :د دعوت بانکي پته 
 NO15 0530 2294 668: له ناروې بهر د نړیوالو تادیاتو حساب
Vipps: #557320 : د ویپس شمېره 

  Donate Here