د نړیوال نظم مفکوره؛ د نسلونو او سیاست له زاویې

نړیوال نظم یوه داسې مفکوره ده چې د نړیوالو اړیکو پوهان یې له ډېر پخوا راهیسې څېړي، خو هر نسل، هر سیاسي جریان، او هر نړیوال تحول، دې نظم ته نوې بڼه ورکړې ده.
که نړیوال نظم د اصولو، ارزښتونو او تعاملاتو یو منظم چوکاټ وي، نو دا چوکاټ په هرو سیاسي شرایطو، نسلونو او تاریخي پړاوونو کې بله مانا اخلي. ځینو نسلونو نظم د سولې او عدالت سمبول بللی، خو نورو بیا دا د زورواکو د ولکې، استثمار او نابرابرۍ پایله ګڼلې ده.
د نظم د جوړښت نسل‌محوره تحلیل
پېړۍ ۱۷مه – د دولتونو نظم او ملي حاکمیت:
د 1648 وستفاليا تړون د ملت – دولت مفهوم وزېږاوه.
نظم د اروپایي قدرتونو ترمنځ د توازن پر بنسټ و.
دا نظم د اروپایي نسلونو لپاره د جګړو پای او د نظم پیل و، خو د مستعمره هېوادونو خلکو ته دا نظم یوازې د امپریالیزم د برلاسي بڼه وه.
پېړۍ ۲۰مه – د نظم دوې چهرې:
د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، امریکا د ملګرو ملتونو مشري وکړه.
نظم د امنیت شورا، نړیوالو قوانینو او سازمانونو پر محور وڅرخېده.
د لوېدیځ نسلونو لپاره دا نظم د نړیوال ثبات، اقتصاد، او پرمختګ سمبول و؛ خو د دریمې نړۍ خلکو لپاره دا نظم ډېر ځله د غرب د استعماري میراث تسلسل و.
سړه جګړه – دوه قطبي نسلونه:
امریکا او شوروي نړۍ ووېشله.
نظم د ایډیالوژیو پر بنسټ تنظیم شو (لیبرالیزم vs کمونیزم).
د نړۍ نسلونه د دوو قطبونو تر منځ تقسیم شول، هر نسل له خپل قطب سره ځانګړې وفاداري او سیاسي هویت پیدا کړ.
اوسنی عصر – د ګډو ارزښتونو یا ګډو ګټو نظم؟
څو قطبي نړۍ، لکه چین، روسیه، هند، او اروپایي اتحادیه د نظم نویو لوبغاړو په توګه راڅرګند شوي.
دا نظم نور د یوې خوا اجاره نه لري، بلکې سیاسي او نسلي اختلافونه پکې زیات دي.
نوی نسل دا نظم د ټیکنالوژۍ، اقلیم بدلون، بشري حقونو او کلتوري هویتونو له زاویې ارزوي، نه یوازې د دولتونو د پالیسۍ له نظره.
د نظم تر شا سیاسي واقعیتونه
1. قدرت، نه اصول:
که څه هم نړیوال نظم د اصولو، قوانینو او ارزښتونو پر بنسټ تعریفېږي، خو عملي بڼه یې تل د ځواکمنو هېوادونو د سیاسي او نظامي ځواک له مخې ټاکل شوې.
2. د “نظم” تر نوم لاندې بې‌نظمي:
کوچني هېوادونه او حاشیې ته شړل شوي ملتونه اکثر دا نظم د ظاهري نظم تر شا د بې‌عدالتیو، دوه‌ګونو معیارونو او سیاسي نابرابرۍ سمبول بولي.
3. نسلي زاویه – د نظم تجربه شوې یا وراسته بڼه؟
زاړه نسلونه نظم د سوله‌ساتي، اقتصادي پرمختګ او نړیوال همکارۍ له نظره ارزوي.
نوی نسل نظم ته د اقلیم، مهاجرت، نړیوال عدالت او هویت له زاویې ګوري.
د نړیوال نظم ګټې او سیاسي ستونزې
ګټې سیاسي ستونزې
نړیوال ثبات او سوله د زورواکو اجاره‌داري
نړیوال تجارت د کوچنیو هېوادونو حاشیې ته تلو
د بشري حقونو ترویج دوه‌ګوني معیارونه (لکه فلسطین، یمن، اوکراین)
ګډ حلونه (فقر، اقلیم) د نړیوالو سازمانونو ناکامي او سیاسي تعصب
پایله: نظم که تناقض؟
د نړیوال نظم مفکوره یو سیاسي، نسلي او تاریخي پړاو دی. دا نظم په ښکاره د نړیوالو اصولو، همکارۍ او سولې خبرې کوي، خو عملي بڼه یې ډېری وخت د ځواک، سیاسي نفوذ او جیوپولیتیکي رقابت له لارې تعریف شوې.
نوی نسل باید دا نظم یوازې د تقلید لپاره ونه مني، بلکې د عدالت، حقیقت، او نړیوالو حقونو له لیدلوري یې و ارزوي.
اصلي سرچینه:
ResearchGate – Full Article

نړیوال نظم: په تیوري او عمل کې