د نړیوالو لوبو سیوري کې افغانستان: د سیاست او ساده‌ګانو تر منځ جګړه

سريزه:
په وروستیو کې د امریکا او ایران ترمنځ نښتي، نظامي بریدونه او ورپسې ناڅاپي اوربند، نه یوازې یو پوځي تطابق بلل کېږي، بلکې د نړیوال سیاست یو سمبولیک تمثیل هم ګڼل کېږي. له دې پېښو سره یو ځای، یو ځل بیا دا بحث را برسېره شو چې افغانان ولې تل د نورو د جګړې قربانیان کېږي، او ولې زموږ ولس له تاریخي تجربو زده‌کړه نه کوي؟
دا مقاله هڅه کوي چې د امریکا-ایران د تقابل په رڼا کې د افغانانو عاطفي سیاست، د پردیو جګړو اغېز، او د یوې خپلواکې سیاسي اجندا اړتیا وڅېړي.
۱. د امریکا-ایران نښته؛ جګړه که سناریو؟
د جنورۍ په میاشت کې، د ایران پر ضد د امریکا د احتمالي حملو، د ډرون بریدونو، او بیا د ایران له لوري محدود غچ اخیستنې سنجول شوی ترتیب وښود چې دواړه اړخونه تر ډېره سیاسي ننداره اداره کوي. له نظامي اغېزو سره سره، سیاسي او استخباراتي تحلیلونه څرګندوي چې دا ډول بریدونه اکثراً د داخلي فشارونو له کمولو، نړیوالو پیغامونو، او د سیمه‌ییز نفوذ له پیاوړتیا سره تړلي وي.
په دې منځ کې، ځینې افغانان په بېلابېلو ټولنیزو رسنیو او سړکونو کې د یوې خوا پلوي کوي، خو دا پوښتنه نه راپورته کوي چې زموږ ځای، ګټه او تلفات پکې کوم دي؟
۲. افغانستان؛ د پردیو د جګړو تاریخي قرباني
افغانستان په تېرو نیمې پېړۍ کې د نړیوالو قدرتونو د سیالیو یو میدان پاتې شوی. له شوروي یرغل نیولې، تر مجاهدینو، طالبانو، القاعدې، امریکا، او بیا د ایران-سعودي نیابتي شخړو پورې، افغانستان تل د نورو د جګړو ستیج و.
د نړیوالو د جګړو دا تسلسل، موږ ته دا دروند قیمت پرېښی دی:
له ۲ میلیونو ډېرو افغانانو مرګ‌ژوبله
د ۶ میلیونو نه زیاته کډوالۍ
بیکاري، فقر، رواني ناروغۍ، او د نسلونو ناخوانده پاتې کېدل
سره له دې، زموږ د سیاسي ذهنيت ستنې لا هم نه دي درېدلي.
۳. احساساتي سیاست او د ملي مفکورې خلا
ډېر افغانان د سیاست پر ځای، په شعارونو، مذهبي احساساتو یا ژبنیو میلانونو باور لري. دا خلا د دې لامل شوې چې د ایران یا امریکا په څېر قدرتونه زموږ له احساساتي چلند نه استفاده وکړي.
د سیاست ماهیت له عاطفې سره تضاد لري. سیاست د منافعو، امکاناتو او پرله‌پسې محاسبې یوه لوبه ده. د “اسلامي غیرت” تر نامه لاندې چې کله ځینې وګړي د ایران ملېشو ته غاړه ږدي، یا د “غرب‌پالنې” تر شعار لاندې امریکایي ملاتړ ته لیوال وي، دا یو ډول ذهني اشغال بلل کېږي، چې د خپلواک تفکر خنډ ګرځي.
۴. د استخباراتي لوبو انځور
نړیوال سیاستوال او سازمانونه، لکه CIA، IRGC، Mossad، او ISI د هغو سیمه‌يیزو احساساتو په تمرکز خپلې اجنداوې پرمخ وړي، چې اکثره وخت یې بې‌خبره تطبیقوونکي، د فقر، جهل، یا احساساتي انګېزو ښکار شوي وګړي وي.
په افغانستان کې د ملي اجندا د نشتوالي له امله، دا بهرني لوبغاړي اسان ننوځي، او د خپلو اهدافو د پلې کېدو لپاره له قومي، مذهبي او سیاسي درزونو استفاده کوي.
۵. حل‌لاره؛ خپلواکه پالیسۍ او ولسي هوښیاري
که څه هم چې افغانستان د جیوپولیتیک له پلوه د جګړو له خطر سره مخ پاتې کېږي، خو د یوې روڼې، خپلواکې، او ملت‌پالې پالیسۍ جوړښت شونی دی. دا ستونزمن، خو امکان‌پذیر کار دی.
د حل لارې لپاره لاندې عناصر اړین دي:
ملي پوهاوی: د عامو خلکو د سیاسي شعور لوړول
رسنۍ: د احساساتي چلند پر ځای، د علمي تحلیلونو ترویج
نصاب: د انتقادي فکر، نړیوال سیاست، او تحلیل مهارتونو معرفي
رهبران: د شعار نه، بلکې د واقعیت پر بنسټ د سیاست جوړښت
پایله
سیاست د سينما فلم نه دی، چې ولس‌یې تماشا کړي؛ بلکې دا د بیداره ملتونو د خپل برخلیک د تعریف ډګر دی. که موږ تل د نورو نغاره‌چیانو پر نغاره اتڼ کوو، نو باید تمه ونه لرو چې د سولې، عزت او پرمختګ سندره به پخپله خوله ووایو.
د سیاست اصلي معیار ملي مصلحت دی، نه مذهبي جذبه، نه ژبنی احساس، او نه کورنۍ وفاداري.
راځئ د نورو د جګړو له تمثیل نه ووځو، او د خپلواکې پالیسۍ پر لور یو هوښیار حرکت وکړو.
سرچینې:
۱. کيسنجر، هنري. د نړۍ نظم. کتاب، ۲۰۱۵ کال.
۲. رشید، احمد. سقوط د ګډوډۍ خوا ته.کتاب، ۲۰۰۸ کال.
۳. جونز، سېت جي. د امپراتوريو هديره کې: په افغانستان کې د امريکا جګړه. ډبليو. ډبليو. نورټن، ۲۰۰۹ کال.
۴. بي بي سي مانيټرينګ، “د امريکا او ايران ترمنځ پوځي تاوتريخوالي مهال‌وېش”، ۲۰۲۴ کال.

اسلام‌ آباد کې د یوې طوایفې سره مرکه