فلشمن » (۱۹۱۵ -۱۸۲۲)»

فلشمن دا د انګلیسي لیکوال «جورج مکډونالډ فریزر» (۱۹۲۵-۲۰۰۸) د ناول نوم دی چې، د فلشمن د یادښتونو په بڼست پنځول شوي، د ناول په پیل کې د لندن نه کلکتې او کابل ته، د فلشمن لومړي سفر د لاری ستونځو او د افغان ـ انګلیس (۱۸۳۹-۱۸۴۲) د لومړۍ جګړې په تودخه کې هغه د سیاسي فعالیت‌، د جګړې د ټولو خونړیو او مهمو پیښو لکه: په کابل کې د څارګري ادارې مشر جګړن «برنز» او پسې د محمود خان کلا په څیرمه کې د سفیر «مکناټن» په وژنه او د وژنې په څرنګه والي، همدا شان د کابل-جلال اباد په لویه لار کې، د جنرال ایلفنسټون په مشرۍ د بریتانوي ۱۴ زره کسیزي قول اردو (+ د ۱۰ زره هندوستاني نوکرانو او چاکرانو ) او ورپسې د ګندمک په څیرمه کې، همدې قول اردو ته د مرستې رسولو پاره روانې «۴۴کمندو لیوا» د بشپړی تباهي په اړه، فلشمن د سترګو لیدلې منظره او په غوږونو اوریدلې د خبرو اترو لړۍ پوره جزیات یې، چې په ټولو یادی شوو تاریخي پیښو کې، د سیمو او اشخصاو ذکر شوي نومونو ریښتینوالی، ټکې په ټکي کره او سل په سلو کې د تاریخي معتبرو لاسوندو سره اړخ لګوي. په خورا ښکلي مهارت او روښانه تفصیل سره، د لوستونکو په وړاندې انځور او بیان کړي.

د رڼاوی پاره اړینه یادونه ده چې، پخپله فلشمن تخیلي څهره او یا د ناول اتل نه دی، دی بر سیره له دې نه چې د کابل د لوی پاڅون له ورځې څخه کوم چې د جګړن «برنز» په مرګ تمام شو تر مکناټن وژل کیدو ورځ پورې، کابو نهه میاشتې د (وزیر) اکبر خان سره په کور کې دننه اسیر او بندي وی، چې هلته بیا د هغه زړورتیا او ځیرکتیا د ده په افکارو او روحیه باندې ډوب اغیز شیندي او ده د خپل ژوند تر پایه پوري، ځان هغه د نیکوې او د ښیګڼو مدیون ګڼي، د بیلګې پاره یو ځاې لیکي «… اوس چې د افغان- انګلیس جګړي له پېښېدو څخه څه د پاسه ۶۰ کلونه اوښتي دي، لا ام حیران یم چې ایا زه (وزیر) اکبر خان ته د یو سرکښ بدماش او زرګونو انګریزانو قاتل! په سترګه وګورم او که د یو میړني توریال په سترګه!…».

فلشمن د داستان په اړه که په لنډو ټکو کې خبره خلاصه کړم، نو ویلې شو چې، په دې داستان کې پخپله فلشمن د یو بې تجربې، بې واکه او ټیټ رتبې انګریزي افسر په ونډه لوبیدلي، لاکن ناړامه او متحرک برخه لیک یې کله داستان د مرکزي لوبغاړي (وزیر) اکبر خان څنګ ته د مشاور او یا د قاصد په دنده او کله ام د هغه په وړاندې په منفې او فرعې ونډې لوبوي.

په هر صورت دی د(وزیر) اکبرخان پيژندنه په داسې الفاظو ستایې چې «…هغه د غرور او تکبر څخه پاکو سترګو او د ظاهري زړه راښکونې څهرې پټ ځواک بربڼډه شاهدي ورکوله چې، د هغه په وجود کې د ځوانمردی او شهامت ټولې هغه نښې موجودی دي، کومې چې د نړۍ د سترو او ځواکمنو اتلانو سره مناسبې ښکاري…».

دا د «هري. پجیت. فلشمن» د پنځو لسیزو (۱۸۴۰-۱۸۹۰) پوځي خدمت د ورځېنو خاطراتو، یوه ستره (۱۲ پڼډ کتابیزه) ټولګه ده چې، هغه خپل ژوند د تقاعدی په پړاو کې کښلي او د مرګ (۱۹۱۵) نه پس یې، په غالب ګومان چې د ځینو شرمناکو خاطراتو د رسواۍ په وجې، خپلوانو او یا مطبعي له چاپ څخه ډډه کړې وي، مګر د ورکیدو او کاغذونو د وراستیدو له ویري هغوې دا پاڼې د شړشمو تیلو په یوې غوړې روجاي کې پوښلي او بیا یې، په احتیاط سره د وچو چایو په پېټۍ کې خوندې کړي وي، چې پوره نیمه پیړۍ ورسته (په ۱۹۶۵ کال کې) کله چې د ښاروالۍ ناحیې د پلان له مخې نوموړی کور د بیا رغونې او ترمیم په موخه تخلیه او سامان الات بې لیلام ته وړاندې شو، نو د چایو په پېټۍ کې دغه خزانه ومندل شوه او په دې تړاو مؤظفو مامورینو د فلشمن یواځینی وارث «مارسون» سره اړیکه ونیوله، هغه په جنوبې افریقا کې هستوګن ؤ او له هغه ځایه یې مامورینو ته سپارښتنه وکړه چې امانت دې، لیکوال فریزر ته وه سپارل شي، (مارسون او فریزر د دویمي نړیوالي جګړي په مهال، په بریتانوي هند کې د عسکری مکلفیت دوره یو ځای تیره کړي وه). کله چې دا پاڼې د فریزر لاس ته ورغلي، هغه په لومړنیو پاڼو کې د لیکوال «توماس هوز» د نامه سره مخ کیږي. «توماس هوز» هغه لیکوال ؤ چې لا په کال ۱۸۵۶م. یانې کابو ۱۱۰ کاله د هغې مهال څخه وړاندې، «د ښوونځي دوران» نومي اثر، په لندن کې چاپ او خپور کړی ؤ او فریزر په مشکلاتو هغه اثر ته لاس رسی وموند، چې په لوستلو یې متوجه شو چې، «د ښوونځي دوران» د داستان «فلشمن» نومي لوچک او لنډغر اوباش، چې «یشبې» د ښار یو خصوصي ښوونځي څخه، د نورو ماشومانو د ازار او اذیت په جرم شړل شوی ؤ او د ملکې ویکتوریا پوځ د ویاړلی او نازولي اتل، ستر جنرال هري پیجټ «فلشمن» نومونه، نه د تصادف له مخې یوشان دی بلکې، دا دواړه منفور کسان یو کس دی.

د لیکوال په وینا، «ښاغلي مارسون (د فلشمن لمسي) کله د دې خاطراتو په چاپ کولو کې زما علاقمندی حس کړه، …له ما نه یې خواهش وکړ چې، منځپانګې یې د ناخوالو او ناګوارو خاطراتو څخه سانسور کړم، خو ما چې وکتل د کیسو لیکنو په هنر کې، فلشمن له ما نه تکړه دی او چیرې چې تاریخي حقایقو ته اشاره کوي هغه ریښتینی او دقیق دي، ولي کله چې د شخصي مسایلو او کارنامو په اړه غږیږي د هغې په دروغو او ریښتیاو یې قضاوت لوستونکو ته پریږدم….ما صرف د یو څو محدودو املأي تېروتنو د اصلاح کولو پرته د ده په لیکونو کې ګوتې نه دې وهلي.»

په دې اساس فریزر د دې لیکونو په بڼسټ «فلشمن» په نامه لومړی ناول په ۱۹۶۹م. کې چاپ کړ ، چې له دی درکه ام په خپله لیکوال او ام یې ناول نړیوال شهرت ومومند.

د کتاب په سریزه کې، لیکوال لیکي چې پیجټ فلشمن، په ۱۸۲۲ کال کې د انګلستان په اشبي ښار کې زیږیدلی و او د ملکي ښوونځي څخه د شړل کیدو پس، دی د شهسواری (نظامي- استخبارتي) په ښوونځی کې شاملیږي او هلته د اسپ سوارۍ او نورو څارګري زده کړو څخه پس په ۱۸۴۰کال کې، هند ته ځي او په کلکتي ښار کې د بریدمن په رتبه دنده پیلوي، خو څنګه چې طبیعت هغه ته د ژبې په ژر زده کړو کې فوق العاده ښه استعداد ډالۍ کړی ؤ، دی هلته پښتو زده کوی او بیا په کابل کې د مکناتن او شاه شجاع د پوځي کاروان په منځ کې، د افغانستان په جګړه کې برخه اخلي او هغې پسې په هند کې د سیکانو په جکړو او سپاهیانو د بغاوت په ځپلو، چین سره د تریاکو په جګړو، په روسیه کې د کریمیا په جګړه، د امریکا د پریریز او د کالیفورنیا د سرو زرو کانونو د جګړو په ګډون، د بورنیو او ماداګاسکر په جګړو، برسیره د ویکتوریا امپراتورۍ په ګڼو نورو جګړو کې برخه اخلي او د ټولو څخه هغه د چا په خبره چې “له اوبو څخه وچ” راووځي او د هر پرله پسې جنګ په بدل کې یې نوي جایزې او رتبې ترلاسه کوي.

د جورج فریزر په رومانو کې که څه ام فلشمن ظاهراً یو ښکلی ډولي (شیک پوش) او خوش اندام ځوان بریښي، چې د انګلیس او د روس د امپراتوريو تر منځ د لوی لوبې په سیالۍ کې د مهم سیاسي لوبغاړي په حیث فعاله ونډه لوبوي. خو عین وخت کې دا د یو بې غیرته، بې ادبه، بې ناموسه، ډارن، لاکن چالاکه او چوتار انسان په صفت معرفي شوی، چې د هرې ستونځې نه ور ته د تیښتې لار، مخکې له مخکې مالومه وي.

فلشمن په ۱۹۱۵ کال کې د ۹۳ کلنو په عمر مړ کیږي.

لیکوال په انګیرنه فلشمن د طوفاني ژوند تر ټولو هوښیار او ګټور کار د هغه «یادښتونه» او د دغو «یادښتونو» په ضمیمه د هغه ریښتیني توضیحات ګڼل کیږي دا مجموعه ښاغلي فریزر له نظره د اوسني عصر ارزښتناک شاهکار ګڼل کیږي.