د لیتیم جګړه: آیا افغانستان د نویو نړیوالو رقابتونو په مرکز کې؟

په داسې حال کې چې نړۍ له تېلو څخه دنوې ټیکنالوژۍ پر لور روانه ده، یوه نوې لاري ته مخ اړوي.
لیتیوم. دا سپین فلز، چې د برېښنايي موټرو، موبایلونو، لېپ‌تاپونو او د انرژۍ ذخیره کولو وسایلو اصلي ماده ده، اوس د نړیوالو سترقدرتونو د پام محور ګرځېدلی دی.

افغانستان دا غرنی، زخم خوړلی خو شتمن هېواد، ښايي د دې نوې رقابت په زړه کې قرار ولري.

لیتیم؛ د نوې دورې تیل

په ۲۰مه پېړۍ کې نړۍ د تیلو لپاره جګړې وکړې—د منځني ختیځ خاوره د نړیوال سیاستو د میدان بدله شوه. خو ۲۱مه پېړۍ، داسې ښکاري چې د لیتیم پېړۍ ده. د چین، امریکا، اروپايي ټولنې، روسیې او نورو هېوادونو ترمنځ سیالي اوس د هغه هېوادونو لپاره ده چې د لیتیم زېرمې لري.
افغانستان، چې د امریکا د جیولوجیکي سروې له مخې یې اټکل کړی دافغانستان لیتیوم دسعودي عربستان” لقب ګټلی، د دې سیالۍ پر څنډه نه، بلکې په مینځ کې واقع دی.

د نړیوالو سترقدرتونو سترګې افغانستان ته
د امریکا متحده ایالاتو، چین، روسیې، هند، ایران او پاکستان لپاره افغانستان نه یوازې د ستراتیژیک موقعیت له مخې مهم دی، بلکې اوس د خپلو طبیعي زېرمو له امله هم د پام وړ ګرځېدلی. چین، چې د “یوه کمربند، یوه لار” سترې پروژې له لارې د آسیا زړه ته لاره جوړوي، غواړي چې د افغانستان د لیتیم، مس، نیکل او نورو معدني زیرمو کنټرول ترلاسه کړي.
امریکا بیا هڅه کوي چې د چین نفوذ محدود وساتي. د دې لپاره ممکن د ډیپلوماسۍ، فشار، تړونونو او یا هم منځګړیتوب له لارو کار واخلي. دا سیالي ښايي افغانستان ته فرصتونه هم برابر کړي، خو خطرونه یې هم کم نه دي.
که دا فرصت په فصاحت، شفافیت، د خلکو مشارکت او ملي پلان سره ونه کارول شي، نو افغانستان به یو ځل بیا د نورو د ګټو لپاره میدان شي، نه د خپل ولس د ودې سرچینه.

نړیوال ضرورتونه او افغان ظرفیتونه
نړۍ ورځ تر بلې ډېر لیتیم ته اړتیا لري. د تسلا، سامسونګ، ایپل، او نورو ټکنالوژیکو شرکتونو اړتیاوې ورځ تربله لوړېږي. اروپا غواړي چې تر ۲۰۳۰ پورې له درنو تېلو څخه د برېښنايي موټرو لور ته لاړه شي. چین اوس د نړۍ ۶۰٪ لیتیم پروسس کوي.
که افغانستان وکولای شي خپل لیتیم په شفافو، ملي او عادلانه لارو استخراج کړي، نو نه یوازې به د اقتصاد د احیا یو ستر باب پرانیزي، بلکې د نړیوالو سره به په برابر میز کې کېني. خو دا کار، هوښیارتیا، علمي مدیریت، سیمه‌ییزو لاسوهنو ته غاړه نه ایښودل، او د خلکو ملاتړ ته اړتیا لري.

البته :- افغانستان د نوې انرژۍ په نړیوال نقشه کې راڅرګندېږي، خو دا ځل نه یوازې د موقعیت له مخې، بلکې د زېرمو له امله. که دا زېرمې د ملت د لاسونو نه، بلکې د پردیو له لارې استخراج شي، نو دا به یوه بله ستره تراژیدي وي.
مګر که افغانان د خپل برخلیک مالکیت واخلي، خپل وطن د پوهې، یووالي او باور له لارې پرمخ بوزي، نو دا لیتیم به یوازې یو فلز نه، بلکې د برخلیک بدلون وي.
درنښت …. یارب 🤲🏻

لاجورد له افغانستانه تر جهانه

Donate د دعوت رسنیز مرکز مرسته وکړئ