د افغان هویت مسخ کول او کلتوري نسل وژنه؛ د طالبانو د واکمنۍ تر ټولو لوی او اوږدمهاله زیان

دا مقاله استدلال کوي چې د طالبانو د واکمنۍ تر ټولو ستر او دوامدار زیان د افغانستان فزیکي ورانی یا اقتصادي شاتګ نه، بلکې د “افغان” هویت سیستماتیک تخریب، تحریف او مسخ کول دي. د طالبانو ایډیالوژي، چې د یوه سختدریځه او انحصارګر تفسیر پر بنټ ولاړه ده، په مستقیم ډول د افغانستان له زرګونه کلن تاریخي-کلتوري هویت سره په ټکر کې ده؛ هغه هویت چې د شعر، موسیقۍ، هنر، تصوف، میلمه پالنې او ټولنیز زغم پر ستنو ولاړ و. دا څېړنه د “کلتوري نسل وژنې” (Cultural Genocide) او “پوهن-وژنې” (Epistemicide) له مفاهیمو څخه په ګټې اخیستنې، شننه کوي چې طالبانو څنګه په شعوري توګه د ملي حافظې د پاکولو، د پوهې د مرکزونو د تړلو (په ځانګړې توګه د نجونو پر مخ)، د هنر او موسیقۍ د ځپلو، او د تاریخي میراثونو د ویجاړولو له لارې هڅه کړې چې د “افغان” یو نوی، بې روحه او له نړۍ څخه پردی انځور وړاندې کړي. د مقالې پایله دا ده چې د دې هویتي زیان بیا رغونه به تر فزیکي بیارغونې څو چنده ډېر وخت ونیسي او د افغان ټولنې لپاره تر ټولو لویه ننګونه ده.

د تېرو څلورو لسیزو جګړو د افغانستان اقتصادي او فزیکي بنسټونه سخت زیانمن کړي دي. خو د طالبانو د واکمنۍ لومړۍ دوره (۱۹۹۶-۲۰۰۱) او دویمه دوره (۲۰۲۱-تر اوسه) یو بل داسې زیان هم له ځان سره لري چې د سړکونو او پلونو له ورانۍ څخه خورا لوی او ژور دی: د افغانیت د روح او هویت تخریب.

مشهور تاریخ پوه او د افغانستان د کلتور څېړونکی توماس بارفیلډ (Thomas Barfield) په خپل کتاب “افغانستان: یو کلتوري او سیاسي تاریخ” کې د افغان ټولنې یو پېچلی خو منسجم انځور وړاندې کوي چې څنګه بېلابېلو قومونو او کلتورونو د پېړیو په اوږدو کې یو ګډ هویت رامنځته کړی دی (Barfield, 2010). دا هویت یوازې په ټوپک او جګړه کې نه، بلکې په شعر، میلمه پالنه، د موسیقۍ په غږ او د بلخ د مولانا په عرفان کې نغښتی و. خو د طالبانو ایډیالوژیک ماشین په قصدي توګه د دې هویت د جرړو پر پرې کولو بوخت دی. دوی هڅه کوي چې د افغانستان هغه “نرم ځواک” (Soft Power) چې په کلتور او هنر کې یې ریښې درلودې، په داسې “سخت ځواک” (Hard Power) بدل کړي چې یوازې ټوپک، جبر او له پوهې سره دښمني تمثیلوي. دا مقاله دا هویتي زیان څېړي.

د طالبانو د ایډیالوژۍ د اغېزو د پوهېدو لپاره، لومړی باید پوه شو چې دوی له کوم ډول هویت سره په جګړه کې دي. د افغانستان تاریخي هویت په لاندې ټکو کې خلاصه کېدای شي: د تمدنونو څلورلارې په توګه، افغانستان د ورېښمو لارې پر سر پروت هېواد په توګه، د پیړیو راهیسې د بېلابېلو تمدنونو لکه یوناني-باختري، کوشاني، بودايي، هندو شاهي، ساماني، غزنوي او خوارزمشاهي مرکز پاتې شوی. د بامیانو بتان یوازې د ډبرو مجسمې نه وې؛ هغوی د زغم، هنري ابتکار او د کلتورونو د ګډ ژوند سمبولونه وو (Dupree, 1973). بل اړخ یې شعر، ادب او عرفان دی؛ له مولانا جلال الدین محمد بلخي او سنايي غزنوي څخه نیولې تر رحمان بابا، خوشحال خان خټک او معاصرو شاعرانو پورې، شعر او عرفان د افغان هویت نه بېلېدونکې برخه ده. دریم اړخ یې هنر او موسیقي ده؛ لکه څنګه چې ډاکټر احمد ناصر سرمست په خپلو څېړنو کې ښودلې، موسیقي د افغانانو په ټولنیز ژوند، خوښیو او غمونو کې مرکزي رول لري (Sarmast, 2017). رباب د دې خاورې د هویت غږ دی. دا بډای تاریخي پس منظر له هغه څه سره په ټکر کې دی چې طالبان یې د “اصلي افغان” په توګه وړاندې کوي.

د طالبانو تګلارې یوازې سیاسي یا پوځي نه، بلکې په بنسټیزه توګه ایډیالوژیکې دي چې هدف یې د ټولنې د تاریخي حافظې پاکول او پر ځای یې د خپلې خوښې یو ډول روایت تپل دي. یو مهم اړخ یې “پوهن-وژنه” (Epistemicide) یا د پوهې د یو سیسټم قصدي ویجاړول دي. د طالبانو تر ټولو ښکاره بېلګه د نجونو د زده کړو سیستماتیک بندیز دی. د ۲۰۲۱ کال وروسته، د نجونو پر مخ د متوسطه او لېسې دورې ښوونځیو او وروسته د پوهنتونونو تړل، یوازې یو تعلیمي بحران نه دی. دا په حقیقت کې د ټولنې د نیمایي برخې د فکري پرمختګ، انتقادي فکر او راتلونکي وژل دي. لکه څنګه چې د ملګرو ملتونو د ښځو ادارې (UN Women) او د بشري حقونو د څار سازمان (Human Rights Watch) په خپلو پرلپسې راپورونو کې مستند کړې، دا تګلاره د “جنسیتي تبعیض” (Gender Apartheid) یو ډول دی چې موخه یې له ټولنیز ژونده د ښځو بشپړ حذف کول دي (Human Rights Watch, 2023; UNAMA, 2024). د دې ترڅنګ، د ښوونځیو او پوهنتونونو په نصاب کې بدلون راوستل، له هنر، موسیقۍ، سپورت او مدني زده کړو څخه د مضامینو ایستل، او پر ځای یې د سختدریځه دیني تفسیرونو ور اضافه کول، د نوي نسل د فکري مسیر د بدلولو هڅه ده.

بل اړخ یې “کلتوري نسل وژنه” (Cultural Genocide) یا د یوې ډلې د کلتوري میراثونو قصدي ویجاړول دي. د طالبانو کړنې په دې برخه کې روښانه دي. د ۲۰۰۱ کال په مارچ کې د بامیانو د بودا د بتانو نړول یوازې د دوو مجسمو ویجاړول نه وو؛ دا د افغانستان د څو زره کلن تاریخ (چې له اسلام څخه مخکې دوره هم پکې شامله ده) د انکار او د هغه د له منځه وړلو اعلان و. نانسي هاچ ډوپري (Nancy Hatch Dupree)، چې خپل ژوند یې د افغانستان د کلتوري میراثونو ساتنې ته وقف کړی و، دا کار “د نه جبرانېدونکي زیان” په توګه یاد کړ (Dupree, 2001). د هنر او موسیقۍ ځپل هم د همدې تګلارې برخه ده؛ پر موسیقۍ بشپړ بندیز، د موسیقۍ د وسایلو ماتول، د هنرمندانو تېښتې ته مجبورول او د “رباب غږ غلی کول” په حقیقت کې د افغانیت د هغه روح وژل دي چې په پېړیو یې د خلکو احساسات پاللي وو. دا د ټولنې له روحي او احساسي ژوند سره مستقیمه جګړه ده (Index on Censorship, 2023). دوی همداراز د ټولنیزو دودونو د له منځه وړلو هڅه کوي، لکه پر نوروز بندیز لګول، چې د طبیعت د نوي کېدو او د پسرلي جشن دی او له زرو کلونو راهیسې د دې خاورې په کلتور کې نغښتی دی، دا د خلکو د تاریخي او کلتوري تسلسل د پرې کولو هڅه ده.

د طالبانو د دې تګلارو تر ټولو لویه او غمجنه پایله په نړیواله کچه د “افغان” نوم بدنامول دي. دوی هڅه کړې چې د “افغان” هویت، چې یو کلتوري او تاریخي هویت و، په یوه “ایډیالوژیک” هویت بدل کړي. په دې نوي تعریف کې، “اصلي افغان” هغه څوک دی چې د دوی سختدریځه تفسیر مني، له پوهې سره (په ځانګړې توګه د ښځو له زده کړو) سره دښمني لري، هنر او موسیقي ګناه ګڼي، او له عصري نړۍ سره په ټکر کې دی. په نړیوالو رسنیو کې د لسیزو جګړو لا دمخه د افغانستان انځور خراب کړی و، خو د طالبانو کړنو دا انځور نور هم مسخ کړ. نن ورځ، کله چې په نړۍ کې د “افغانستان” نوم یادیږي، د مولانا د شعر، د هرات د منارونو، یا د افغانۍ میلمه پالنې پر ځای، سمدستي د ټوپک، د ښځو ضد تګلارو، افراطیت او له ترهګرۍ سره تړلی انځور ذهن ته راځي.

د سړکونو او پلونو بیا رغونه، که څه هم ګرانه ده، خو ممکنه ده او په کلونو کې ترسره کیدای شي. خو د یوه ملت د هویت، تاریخي حافظې او کلتوري روح بیا رغونه چې په سیستماتیک ډول ځپل شوی وي، لسیزې او ان پېړۍ وخت نیسي. د طالبانو د واکمنۍ تر ټولو لوی او نه جبرانېدونکی زیان دا دی چې دوی د افغانیت روح ته صدمه رسولې ده. دوی د پوهې دروازې تړلې، د رباب غږ یې غلی کړی، او د افغانستان هغه زرګونه کلن ښکلی انځور یې داسې مسخ کړی چې اوس یې نړۍ د جهالت او افراطیت په نوم پیژني. دا هغه فکري او هویتي تشه ده چې ډکول به یې د راتلونکو نسلونو پر اوږو یوه ډېره درنه او اوږدمهاله دنده وي.

ماخذونه:

• Barfield, T. (2010). Afghanistan: A Cultural and Political History. Princeton University Press.
• Dupree, N. H. (1973). An Historical Guide to Afghanistan. Afghan Tourist Organization.
• Dupree, N. H. (2001). The Buddhas of Bamiyan: The Face of Afghanistan. American Institute of Afghanistan Studies.
• Human Rights Watch. (2023). “Their Dreams Were Crushed”: The Taliban’s Catastrophic War on Women’s and Girls’ Education. [Online] Available at: https://www.hrw.org/report/2023/03/14/their-dreams-were-crushed/talibans-catastrophic-war-womens-and-girls-education
• Index on Censorship. (2023). Afghanistan: “Music has been silenced”. [Online] Available at: https://www.indexoncensorship.org/2023/08/afghanistan-music-has-been-silenced/
• Sarmast, A. (2017). Music in Afghanistan: A Nation’s Identity. In: Afghanistan: Identity, Society and Politics since 1980. I.B. Tauris.
• UNAMA. (2024). The Taliban’s War on Women: The Crime Against Humanity of Gender Persecution in Afghanistan. United Nations Assistance Mission in Afghanistan. [Online] Available at: https://unama.unmissions.org/taliban’s-war-women-crime-against-humanity-gender-persecution-afghanistan

  Donate Here