سیاست: مفهوم، ډولونه او تاریخي شالید

سیاست څه شی دی؟
سیاست د ټولنیز ژوند یوه اساسي برخه ده، چې د انساني ټولنو له جوړښت سره سم را پیدا شوې. د سیاست اصل د واک، نظم، عدالت، او د خلکو د اړیکو تنظیم ته راجع کېږي.
د “سیاست” کلمه د عربي ژبې له “ساس – یسوس” څخه اخیستل شوې، چې لغوي مانا یې اصلاح او ښه تنظیم دی. اصطلاحاً سیاست د حکومت، مشرتابه، او د ټولنې د چارو د سمون لپاره یوه علمي او عملي پروسه ده.
د سیاست موخه
سیاست د یوې ټولنې د نظم، عدالت، سولې، او ټولنیزې هوساینې د رامنځته کولو لپاره یوه وسیله ده. دا یوازې د قدرت د ترلاسه کولو یا ساتلو لپاره نه، بلکې د ټولنې د پرمختګ، اقتصادي ودې، او د خلکو د ښه ژوند لپاره کارول کېږي.
د سیاست مهمې موخې:
د ټولنیز عدالت تأمین
د دولت او خلکو ترمنځ د اړیکو تنظیم
د ملي امنیت، اقتصادي ودې، او د ټولنیزو خدماتو پراختیا
د نړیوالو اړیکو ښه مدیریت
د خلکو سیاسي مشارکت او دموکراسي ته وده ورکول
د سیاست مفهوم
سیاست د ټولنیز او حکومتي سیستم د چارو اداره کول دي، چې د خلکو د ژوند مختلفو اړخونو (اقتصاد، امنیت، ښوونه، صحت، او فرهنګ) ته شاملېږي.
د سیاست مهم عناصر:
1. حکومت او ځواک: د حکومت جوړښت، د قوانینو وضع، او د قدرت وېش
2. ټولنیزې اړیکې: د مختلفو ټولنیزو ډلو او طبقو ترمنځ د اړیکو تنظیم
3. د بحرانونو او مناقشاتو حل: د شخړو او ستونزو د حل لپاره د ستراتیژیو جوړول
4. تګلارې او فیصلې: د دولت، حکومتي ارګانونو، او سازمانونو له خوا د تصمیم‌نیولو پروسه
د سیاست ډولونه
سیاست د تطبیق له مخې بېلابېل ډولونه لري، چې مهم یې دا دي:
1. دولتي سیاست: د دولت د ادارې، قوانینو، اقتصادي ودې، بهرنیو اړیکو، او ټولنیزو خدمتونو تنظیم
2. کورنی سیاست: د کورنۍ دننه د مشرتابه، عدالت، او ارزښتونو تنظیم
3. اقتصادي سیاست: د دولت د پانګونې، مالیاتو، او اقتصادي ودې ستراتیژي
4. نړیوال سیاست: د هېوادونو ترمنځ اړیکې، دیپلوماسي، جګړې، او نړیوال تړونونه
5. ګوندي سیاست: د سیاسي ګوندونو، ټاکنو، او د حکومت جوړښت
6. اخلاقي سیاست: د سیاستوالو د صداقت، عدالت، او اصولو مراعات
د سیاست تاریخي شالید
۱. لرغونی سیاست
د لرغوني یونان فیلسوفانو (سقراط، افلاطون، ارستو) د سیاست اصول معرفي کړل.
افلاطون: د عادلانه دولت نظریه وړاندې کړه.
ارستو: د حکومت درې ډولونه بیان کړل:
شاهي حکومت (Monarchy): یو پاچا واک لري.
اشرافي حکومت (Aristocracy): واک د محدودو اشخاصو په لاس کې وي.
د خلکو حکومت (Democracy): خلک د حکومت برخه وي.
۲. منځنۍ پېړۍ
سیاست د کلیسا او شاهي نظام تر واک لاندې و.
فیوډالي سیستم (Feudalism) رامنځته شو، چې پکې جاګیردارانو واک درلود.
اسلامي خلافتونه (اموي، عباسي، عثماني) د سیاست په پرمختګ کې مهم رول درلود.
۳. د رنسانس او روښانتیا دوره
جان لاک: د فردي آزادۍ او دموکراسۍ نظریه وړاندې کړه.
ژان ژاک روسو: د ټولنیز قرارداد نظریه معرفي کړه.
منتسکیو: د واک د وېش اصل (اجرائیه، مقننه، قضائیه) بیان کړ.
د امریکا او فرانسې انقلابونو د دیموکراتیکو نظامونو بنسټ کېښود.
۴. معاصر سیاست
د شلمې پېړۍ سیاست د کمونیزم، فاشیزم، لیبرالیزم، او سوسیالیزم ترمنځ شخړو ته داخل شو.
د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، نړۍ د سړې جګړې (Cold War) له دورې سره مخ شوه، چې د امریکا (کپېټلېزم) او شوروي اتحاد (کمونیزم) ترمنځ و.
د ۲۱مې پېړۍ سیاست نړیوالیزم (Globalization)، تکنالوژي، او چاپېریالي بدلونونه رانغاړي.
چګورا وايي:
“که مبارزه نشې کولای، لیکل وکړه؛ که لیکل نشې کولای، خبرې وکړه او ملاتړ یې وکړه. که تاسو یې ملاتړ هم نشئ کولی، نو له هغوی سره مرسته وکړئ چې مبارزه کوي، خبرې او لیکوالي کوي. که مرسته نشئ ورسره کولای، مورال یې مه غورځوه، ځکه دوی ستا د برخې جنګ کوي.”
پایله
سیاست د ټولنیز ژوند یوه مهمه برخه ده، چې د خلکو، حکومت، او نړیوالو اړیکو تنظیم ته لاره هواروي. د سیاست بېلابېل ډولونه د ټولنیز نظم، واک د وېش، او د خلکو د اړتیاوو پر بنسټ رامنځته شوي دي. تاریخ ثابته کړې چې سیاست د نړۍ د بدلون اساسي عنصر دی، او هر نسل د خپل وخت د سیاسي نظامونو له مخې ژوند کړی.
اخذونه:
ویکيپېډیا
د ډاکتر مهدي جباريان سیاسي لکچر
نصیر احمد څپاند

د ذهن او افکارو مدیریت