پاسخ من به داکتر خالدی درمقالۀ نقش میرویس خان درایجاد افغانستان

پاسخ من به داکتر خالدی درمقالۀ

نقش میرویس خان درایجاد افغانستان

داکترخالدی درمقدمه این مقاله میگوید: «خجالت آور است اگر کسانی پیدا میشوند مانند اعظم سیستانی و جلیل زلاند قیام میرویس خان هوتکی را شورش محلی قلمداد میکنند…»

دردانشنامه فارسی قیام این طورتعریف شده:«قیام  یا(خیزش) یک شورش خشونت آمیز علیه دولت است.. شورشی کسی است که دست به قیام می‌زند. گروه شورشی گروهی آگاهانه هماهنگ است که به دنبال به دست آوردن کنترل سیاسی بر کل یک ایالت یا بخشی از یک دولت است.»

وباز در زیر همین تعریف قیام بمعنی  «شورش مسلحانه» تعریف شده است.با توجه به تعریف فوق دیده میشود که شورش همان قیام است وقیام ، یعنی شورش وکاربرد یکی بجای دیگری هیچ تفاوتی درمعنای کلمه وارد نمیکند.

خالدی بداند که میرویس خان هوتکی نزد من  یک شخصیت مبارز وشجاع بسیار قابل قدراست وبعداز مرحوم بینوا اولین کسی هستم که دربارۀ او دوکتاب نوشته ام یکی بنام «رستاخیز قندهار وفروپاشی دولت صفویه درایران » که درسال 2003 چاپ شده  وکتاب دیگرم زیرنام (خیزش های قندهار وهرات وسیستان )است که درپشاور چاپ شده و ,pdfهردو کتاب درشماره های 752 و753  آرشیف مقالاتم قابل دسترسی است.

دراینجا بحث من جلوگیری از تلاش های تفرقه افگنانه  کسانی است که سعی میکنند با نوشته های غیردقیق وغیرعلمی خود  آتش نفاق قومی را شعله ورسازند وسبب بربادکردن افغانستان گردند.

درمصاجبه ایکه درهفته های قبل با جناب حبیب هوتکی داشتم درجواب سوالی که  پرسیده شد آیاقیام میرویس خان یک قیام ملی بود یامحلی ؟ جواب دادم که  قیام میرویس خان ملی نه بلکه محلی بود زیرا که آن قیام محدود به قندهار بود وصرف به آزادی مردم قندهار انجامید، وساحات دیگرکشورکه در آن پشتونها زندگی داشتند همچنان تحت تسلطه دولت مغولی هند باقی ماندند . قندهار زمان میرویس خان شامل ولایات قندهار وهلمند وزابل وارزگان بود. این ساحه طبعاً محلی گفته میشود وافغانستان شمول نبود.

 فراموش نکنیم که سنت  قیامها وشورشهای ضد استبدادی وآزادی خواهی قبل ازقیام  میرویس خان  در شرق کشور وهم درخود قندهار وجود داشت که میتوان از قیام روشانیان در قرن 16 وقیام خوشحال خان ختک وایمل خان در قرن 17یاد نمود. درقندهار نیز قبل از قیام میرویس خان قیامهای از سوی ابدالیان برهبری دولت خان ابدالی پدربزگ احمدشاه برضد دولت صفوی ایران صورت گرفته بود که سرانجام منجربه قتل حیات سلطان و تبعید اکثریت  ابدالیان از قندهار گردید.

هر یک ازاین قیامها چی در شرق وچی درغرب کشوربه پیروزهای موقت نایل شدند. مثلاً قیام ابدالیان درهرات درسال 1716 منجر به تشکیل حکومت ابدالیان درهرات گردید و عبدالله خان ابدالی وسپس محمدزمان خان پدر احمدشاه وذوالفقارخان (برادراحمدشاه) نه تنها هرات بلکه فراه وبادغیس  تا نزدیکی مشهد را تحت تسلط خود داشتند ولی این حاکمیت ها برگوشه ای ازکشور محدود وافغانستان شمول نبودند. قیام میرویس نیکه نیز مثل قیام پدر وبرادربزرگ  احمدشاه نیکه متاسفانه محدود ومحلی بودند وافغانستان شمول نبودند ,بنابرین این قیامها را میتوان قیامهای محلی نامید. ویکی از علل شکست این قیامها هم محلی بودن شان است. بعداز آنکه نادرافشارشاه اشراف افغان را از ایران اخراج کرد واو به قندهار پناه آورد  متاسفانه که  از دست پسرعم خود شاه حسین  درکنار هلمند کشته شد (1730).

  در سال 1731 نادرافشا برهرات حمله کرد وحکومت محلی هرات را پس از نبردهای سخت با ابدالیان  ازتصرف  ذوالفقارخان خارج ساخت وذوالفقارخان وبرادرکوچکش احمدشاه که 9 سال داشت به قندهار زادگاه خود پناه بردند ولی شاه حسین  این هردو برادر را بزندان انداخت که مدت 8 سال را درزندان سپری کردند.

سپس خالدی درهمین مقالۀ خودمینویسد:« پایه های ایجاد کشور افغانستان معاصر با قیام میرویس خان هوتکی در ۲۱ اپریل سال ۱۷۰۹م در قندهار گذاشته شد و در سال ۱۷۴۵م توسط احمد خان ابدالی تکمیل گردید و از آن زمان تا امروز پا برجاست.»

ببینید که خالدی دراین جمله  چگونه مرتکب تحریف تاریخ  میشود و ده سال حاکمیت نادرافشار برقندهاروتمام افغانستان تا هندوستان را  نادیده می گیرد وآنگاه اقدامات مدبرانه احمدشاه درانی را درتاسیس دولت معاصرافغانستان بسال 1747 به پای میرویس خان نیکه ختم میکند.

مردم افغانستان وبخصوص مردم قندهارمیدانند که میرویس خان هوتکی واحمدشاه درانی هردوشخصیت های بزرگ ومحبوب قندهاراند.هریکی به نوبۀ خود در قندهار مصدرکارهای بزرگ وقابل افتخارگردیده اند، یکی بخاطر طرد سلطۀ دولت مستبد صفوی از دوش مردم قندهاردر1709 ودیگری بخاطرتاسیس دولت معاصرافغانستان در1747 ازمقام ومنزلت بالایی برخوردارند. تمام مورخان قندهاری از قبیل حبیبی و رشاد و بینوا وعلی محمدزعما  ومیرحسین شاه بشمول مورخان غیر قندهاری  چون کهزاد وغبار وفرهنگ وپژواک و رشتیا وتمام استادان تاریخ پوهنتون کابل وسایر پوهنتونها معترف اند که بنیانگذار دولت معاصر افغانستان احمدشاه درانی است.افزون براین مورخان خارجی از قبیل :الفنستون مورخ ودپلومات معروف انگلیس، پروفیسرلودیک آدمک افغانستان شناس معروف امریکائی وداکترگنداسینگه مورخ هندوستانی درتاریخ های خود نوشته اند که احمدشاه درانی موسس دولت معاصرافغانستان است. الفنستون دربارۀ احمدشاه جمله ای گفته که هیچ مورخ داخلی ویا خارجی در بارۀ سایر شاهان آسیایی نگفته است. الفنستون مينويسد :« برا ستى اگر شاهى درآسيا سزاوار احترام ملت خويش باشد، جز احمدشاه کس ديگرى نيست.»( الفنستن، افغانان،ترجمه فکرت، ص۳۸۱) اما هیچیک از مورخان داخلی وخارجی میرویس خان را موسس دولت معاصرافغانستان نگفته وننوشته اند.

آنهای که میگویند قیام میرویس خان به احمدشاه درانی  الهام داده است تا درقندهار دولت مستقلی تاسیس کند با واقعیت های جامعه ما سرنمیخورد، انسان درکودکی هردرس والهامی که میگیرد از بزرگان خانواده خودمیگیرد. پدروپدرکلان  وبرادر بزرگ احمدشاه هرکدام مردان شجاع  ورهبران قوم وقبیلۀ خود در قندهار و هرات بودند و ودرهرات پادشاهی کرده بودند وبه شهامت و دلیری شهره بودند پس اگر احمدشاه ازکسی الهام گرفته باشد باید اول از پدر وبرادر بزرگ خود گرفته باشد که درمیان ابدالیان از شهرت ونام نیکی برخوردار بودند. وقتی بهتاریخ زندگی احمدشاه نظرمی اندازیم  می بینیم که احمدشاه درسن 9سالگی از جانب شاه حسین پسرمیرویس خان مدت 8 سال زندانی شده است ، نمیتوان تصورکرد که او ازبزرگان هوتکی الهام خوبی گرفته باشد.نجات احمد شاه درانی  وبرادرش ذولفقارخان از زندان شاه حسین زمانی میسرشد که نادرشاه افشار قندهار را درمارچ 1738 فتح کرد.

لکهارت درکتاب نادرشاه مینویسد که:نادرشاه با هشتادهزار سپاه خودقندهار را به محاصره کشید و

سرانجام  پس از ده ماه محاصرۀ قندهارازطرف نادرشاه در اثر خيانت يکى از وابستگان شاه‌حسين هوتکی (موسوم به دادو‌خان) راه دخول و حمله بر شهر به نادر و قشون او نشان داده شد و نادر هم در روز جمعه دوم ذى‌الحجه ١١٥١ق (٢٣ مارچ ١٧٣٨ م) عده‌يى از قواى خود (قواى بختيارى) را مامور حمله بر شهر کرد. اما زمان حمله بر شهر بوقتى موکول گرديد که اکثريت مدافعين براى اداى نماز جمعه به مساجد رفته بودند. بدين‌گونه با يک حمله جهش گونه همراه با شليک توپ و خمپاره بر برج و باروى شهر، پس از نبردى مختصر ولى خونين دروازه‌هاى شهر بروى قشون نادر گشوده شد. شاه حسين وقتى از موضوع اطلاع يافت که کار از کار گذشته بود. کوشش و تلاش‌هاى بعدى او هم بى‌نتيجه ماند و خود نيز تسليم نادر شد.(لکهارت، نادرشاه،ترجمه مشفق همدانی ،چاپ 1331، ص ١٦٢)

مؤلفين کتاب «دولت نادر شاه افشار» مينگارند که ، پس از تسخير قندهار، مردم آن که بيش از ده ماه سرسختانه در برابر نادر مقاومت کرده بودند، غارت شدند و خود آنها با زور سرنيزه به نادر آباد کوچانده شدند. سپس نادر فرمان داد تا شهر را به کلى ويران نمايند. (دولت نادرشاه افشار، ص ٢٦٧)

 همان منبع میگوید: پس از تسخير قندهار بوسيله نادر، در آنجا «آنقدر پول و ثروت‌هاى ديگر بدست آمد که در عرض يک ماه بزحمت توانستند آنها را از شهر خارج کنند.» (دولت نادرشاه افشار، ص ٢٧٠، عالم آرای نادری از محمد کاظم ج ٢ ، ص ١٧٦)

نادر پس از گشودن شهر قندهار، شاه حسين هوتکى و اکثر سران قبیلۀ غلجايى را به خراسان تبعيد کرد و بجاى آنها تمام ابدالى‌ها را که در نيشاپور و نقاط ديگر خراسان مقيم بودند به قندهار انتقال داد و اراضى از دست رفته شان  دوباره به آنها واگذاشت.عبدالغنى‌خان الکوزايى را که بسرکردگى قواى ابدالى در فتح بغداد و ترکيه عثمانى وگشايش هرات و قندهار به نفع نادر شمشير زده بود به حکومت قندهار برداشت. سايرسران ابدالى و الکوزايى وعليزايى به حکومت وفرماندارى بست وگرشک وزمينداور گماشته شدند. (لکهارت، نادرشاه، ص ١٧٠.)

درهمین زمان ذوالفقارخان واحمدخان از زندان رها شدند وبه امر نادرشاه به مازندران تبعید شدند.بدین سان از مارچ سال 1738 تا اکتوبر1747 مدت ده سال تمام افغانستان تحت تسلط دولت نادرافشار قرارداشت ومردم  قندهار وسراسرافغانستان مکلف به پرداخت باج وخراج به کارداران نادرشاه افشار بودند  وازخودهیچگونه آزادی واختیاری نداشتند وگفتن اینکه افغانستان از زمان پیروزی میرویس خان تا امروز مستقل بوده وتحت اثر هیج دولت دیگری قرارنداشته است یک بلف بزرگ ویک دروغ شاخداراست.

درهمین مدتی که افغانستان جزئی از امپراتوری نادرشاه افشار بود، احمدخان درجملۀ هزاران افغان دیگردررکاب نادرشاه درجنگهای آذربائیجان ومرزهای روسیه وترکیه حضورداشت .اشتراک فعال احمدخان ابدالی دراین جنگها در رشد نبوغ نظامی او بسیارموثر افتاد وهمین تجارب به او کمک کرد تا پس از مرگ نادرشاه بدست سران نظامی خود، با قوای افغانی راهی قندهارگردد وپس از تدویریک جرگه قبیله ای در شیرسرخ قندهار به پادشاهی برسد وسپس اقتدار خود را ازشهر قندهار تا دهلی درشرق وتا دریای خزر درغرب تقویت کند. احمدشاه آنقدرمرد با انصافی بود که  وقتی درقندهار بقدرت رسید، برای اتحاد ویک دلی مردم قندهار مقدار چهارهزارقلبه زمین را به غلجائیانی واگزارکرد که اراضی خود را بدستور نادر ازدست داده بودند.(دیده شوددکندهارماموریت،ترجمۀ سیف لودین، فقرات 69 و74 کتاب)

پایان 12/9/2025

د دعوت رسنیز مرکز ملاتړ وکړئ
له موږ سره د مرستې همدا وخت دی. هره مرسته، که لږه وي یا ډیره، زموږ رسنیز کارونه او هڅې پیاوړی کوي، زموږ راتلونکی ساتي او زموږ د لا ښه خدمت زمینه برابروي. د دعوت رسنیز مرکز سره د لږ تر لږه $/10 ډالر یا په ډیرې مرستې کولو ملاتړ وکړئ. دا ستاسو یوازې یوه دقیقه وخت نیسي. او هم کولی شئ هره میاشت له موږ سره منظمه مرسته وکړئ. مننه

DNB Bank AC # 0530 2294668 :د دعوت بانکي پته 
 NO15 0530 2294 668: له ناروې بهر د نړیوالو تادیاتو حساب
Vipps: #557320 : د ویپس شمېره 

  Donate Here