ازهم پاشیدن تخیل قدرت: نگاهی انتقادی به شکست جمهوری اسلامی

پس از جنگ اخیر با اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده است تا چهره‌ای از قدرت و ایستادگی به نمایش بگذارد. بیانیه‌های رسمی و مطبوعات همنوا با نظام ایران از پایداری، مقاومت و صبر استراتژیک سخن می‌گویند. اما در بطن این پیغام حساب‌شده، واقعیتی تلخ‌تر نهفته است؛ واقعیتی از شکست نظامی، تکنالوژی که تمثل بزرگی است از شکست.

جنگ نظامی به رهبری اسرائیل با عنوان «عملیات شیر برآمده» با هدف اعلام‌شده‌ی خنثی‌سازی تهدید اتمی ایران و محدود کردن توانایی این کشور در اقدامات تلافی جویانه آغاز شد. آنچه در عمل رخ داد، عملیات نظامی بسیار هماهنگی بود که نه‌تنها زیربنا‌های اتمی ایران را نابود کرد، بلکه قسمت بزرگی از رهبری نظامی آن را نیز از میان برداشت.

در میان کشته‌شدگان، اسامی بلندپایه‌ای چون جنرال محمد باقری، لوی درستیز قوای مسلح؛ جنرال حسین سلامی قومنداندان عمومی سپاه پاسداران؛ وجنرال امیرعلی حاجی‌زاده، قومندان پروگرام قوای راکت و طیارات بی پیلوت ایران به چشم می‌خورد. این‌ها صاحب منصبان میان‌رتبه نبودند؛ بلکه هسته اصلی قومندانی پلانگذاری ستراتیژیک عسکری ایران را تشکیل می‌دادند. در روزهای بعد، قومندانان دیگر استخبارات و و قوای هوائی نیز کشته شدند. این قطع سر رهبری ارشد، به‌راحتی قابل جبران نیست و احتمالاً تأثیرات بلندمدتی بر توانایی نظام ایران برای ایفای نقش به‌عنوان یک تشکیلات امنیتی منسجم خواهد داشت.

در عین زمان، اسرائیل حملات وسیعی به تأسیسات کلیدی اتمی و راکتی در سراسر ایران انجام داد. اهداف تأییدشده شامل موارد زیر بودند:

• تأسیسات غنی‌سازی سوخت اتمی نطنز – قلب پروگرام غنی‌سازی یورانیوم ایران، که سالن‌های آبشاری و مجموعه‌های سنتریفیوژ آن نابود یا از کار افتاده اعلام شدند.
• تأسیسات اتمی فردو – قرارگاه زیرزمینی مستحکم در نزدیکی قم که آسیب سنگینی دید و عملیات پیشرفته‌ی سنتریفیوژها مختل شد.
• مرکز تکنالوژی اتمی اصفهان – محل استقرار زیربنا‌های تبدیل یورانیوم و تولید سنتریفیوژ.
• تأسیسات پارچین – که مدت‌ها مظنون به انجام آزمایش‌های مربوط به سلاح اتمی بود، نیز هدف قرار گرفت.
• تأسیسات تحقیقاتی راکت خجیر – یک مرکز عمده توسعه راکت های که هدف حملات دقیق قرار گرفت.
• تأسیسات راکت مدرس و امام علی – محل ذخیره و پرتاب راکت برد متوسط که مورد حمله و بی‌اثر قرار گرفتند.

بر اساس راپورهای متخصصین مستقل اتمی و موسسات بین‌المللی ناظر، این حملات توانایی فعال ایران در غنی‌سازی یورانیوم را عملاً از بین برده است. هرچند ایران هنوز ذخایری از یورانیوم غنی‌شده دارد، اما زیربنا ها و نیروی انسانی لازم برای پیشبرد پروگرام تسلیحاتی به‌شدت آسیب دیده‌اند. با از دست رفتن دانشمندان کلیدی و تخریب سایت‌های حساس، برنامه اتمی ، که زمانی ستون اصلی اهرم جیوپولیتیکی ایران بود – سال‌ها به عقب رانده شده است.

در زمینه عملیات تلافی جویانه، عملیات ایران شکست ستراتیژیک آن را بیشتر نمایان کرد. تهران حدود ۳۷۰ راکت بالستیک، کروز و طیارات بی پیلوت پرتاب کرد، اما تشکیلات دفاع هوایی اسرائیل – شامل پیکان، فلاخن داوود، و گنبد آهنین – بیش از ۹۰ درصد تهدیدات ورودی را جلوگیری کرد. بسیاری از راکت های باقی‌مانده یا دچار نقص فنی شدند یا در مناطق غیرمسکونی فرود آمدند و خسارت اندکی بر جا گذاشتند. تنها تعداد کمی به اهداف حساس اصابت کردند، که هیچ‌کدام موجب اختلال ستراتیژیک نشدند.

نکته مهم‌تر اینکه راکت‌های ایرانی نتوانستند به‌طور مداوم اهداف عسکری یا زیربنائی حساس را هدف قرار دهند و اغلب در مناطق ملکی یا میدان های خالی فرود آمدند. این امر نه‌تنها نشانگر محدودیت دقت راکت های ایران بود، بلکه نقص و ناتوانی کلی موقعیت بازدارندگی آن را نیز به نمایش گذاشت. سیستم دفاع هوایی چندلایه اسرائیل نه‌تنها مؤثر بلکه تعیین‌کننده ظاهر شد.

با اینکه رهبران تهران بر پایداری تأکید داشتند، اما رفتار آن‌ها داستانی متفاوت روایت می‌کند. اظهارات عمومی رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان مبنی بر آمادگی برای مذاکره، تنها چند روز پس از آن بیان شد که ایران گفته بود هرگز به میز مذاکره بازنمی‌گردد. این تغییر موضع – هرچند جزئی – نشانگر آگاهی درونی از آسیب‌پذیری‌های افشا‌شده رژیم است. راپور ها نشان میدهد که اسرائیل تکتیک‌های روانی به کار برده، از جمله ارتباط مستقیم با قومندانان عسکری ایران و اخطار درباره حملات قریب‌الوقوع. این اقدامات نه‌تنها ایجاد وحشت کرد، بلکه نشان‌دهنده میزان نفوذ استخباراتی اسرائیل در تشکیلات عسکری و امنیتی ایران بود.

توانایی جمهوری اسلامی در حفظ ثبات داخلی، مدت‌ها به تشکیلاتی چون بسیج و سپاه پاسداران متکی بوده است. این قوت ها که مأمور سرکوب اعتراضات و تحکیم انطباق ایدئولوژیک‌اند، در این جنگ نیز هدف قرار گرفتند. با کشته‌شدن قومندانان  کلیدی و وخامت اوضاع اقتصادی ناشی از حملات به تاسیسات تصفیه تیل، پایپلاین ها، و مواد آماده صادرات انرژی، امکان دارد که کنترل رژیم بر جامعه سست شود. خاطره اعتراضات وسیع سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۴۰۱ همچنان تازه است و شرایطی که آن آتش ها را افروخت، نه‌تنها بهبود نیافته، بلکه وخیم‌تر شده است.

با وجود این تحولات، تهران همچنان در تلاش برای نشان دادن چهره‌ای از کنترل است. اما این نمایش روز‌به‌روز کمتر باورپذیر می‌شود. این جنگ نه‌تنها محدودیت‌های توانایی عسکری و امنیتی ایران را آشکار کرد، بلکه قصه تخیلی شکست‌ناپذیری‌ای را که رژیم سال‌ها پرورده بود، فروریخت.

این لحظه تنها یک شکست تکتیکی یا عملیاتی نیست، بلکه نقطه عطفی ستراتیژیک است. جمهوری اسلامی اکنون با چلنج بازسازی تشکیلات امنیتی آسیب‌دیده، احیای زیربنا‌های اتمی و مهار ملتی روبه‌روست که بارها ظرفیت مقاومت را نشان داده است. مهم‌تر از همه، باید این‌ها را بدون بسیاری از قومندانان، دانشمندان، و تمثال های انجام دهد که روزگاری پشتوانه قدرت عسکری و امنیتی و ایدئولوژیک آن بودند.

در نهایت، رهبران ایران می‌توانند همچنان از پیروزی اخلاقی سخن بگویند و به زبان شهادت متوسل شوند. اما ناظران منطقه ، و بیش از همه، مردم خود ایران ،به‌روشنی می‌بینند که این جنگ جمهوری اسلامی را به جایگاهی ضعیف‌تر و قدرتی تضعیف‌شده رسانده است. آنچه در پیش است شاید از هم پاشیدن آنی نباشد، اما خیال قدرت به‌شکلی قاطع شکسته شده است.

سلاح‌ ساختن از لغات و اصطلاحات: چگونه روایت «زبان مشترک» وحدت و حاکمیت افغانستان را تهدید می‌کند