د پاکستان اقتصاد او په افغانستان کښې د جګړو په دوام ټينګار: د یو بل وجود

سیرت ځدراڼ

64

د پاکستان اقتصاد او په افغانستان کښې د جګړو په دوام ټينګار: د یو بل وجود

(د تاریخي انحصار تحلیل)

د پاکستان د اقتصاد ستنې:

په جیوپولیټیکي امتیازاتو او په افغانستان کښې د جګړو په دوام ولاړې دي.
۱. مخکتنه: د جیوپولیټیکي د انحصار د تیورۍ پر اساس، د پاکستان ټوله اقتصادي زیربنا او اقتصادي بقا په افغانستان کښې د جګړې په دوام ولاړه ده. که څه د سیمه ییزو مطالعاتو پر بنسټ دا یو ستونزمن او جنجالی بحث وي د ، مګر د تاریخي واقعیتونو او اقتصادي جوړښتونو په ژور تحلیل کښې دا جنجالی بحث خپل یو اساسي بنسټ لري. د پاکستان اقتصاد په دودیزه معنی یو صنعتي یا کرنیز اقتصاد نه بلکې یو “امتیازي جیوپولیټیکي اقتصاد” (Rentier Geopolitical Economy) دی.
دا ډول اقتصاد په داخلي تولید کښې پرمختګ ته نه ګوري، بلکې په ستراتیژیک موقعیت او د نړیوالو قدرتونو له لوري په ورکړل شوي مالي ملاتړ (Aid) او همدارنګه د ناقانونه (قاچاقي) اقتصاد په شبکو باندې تکیه کوي، چې د افغانستان او پاکستان په پولو کښې په بشپړه توګه فعال دي. د پاکستان پوځ تل د ډیورند د کرښه دواړو غاړو په روانو نا امنیو کښې د کالونو راپدېخوا لاس لري او تل یې له دې لیاره
د افغانستان جګړه نه یوازې د پاکستان د امنیتي پالیسیو بنسټیزه وسیله ګرځولې، بلکې د دې هېواد د مالي بقا اصلي منبع ده.
۲. تاریخي بنسټ: د سړې جګړه کلونه (۱۹۷۹ – ۱۹۸۹)
د افغانستان د جګړې پیل د پاکستان د اقتصادي انحصار د جوړښت د بنسټ ډبره کېښوده. کله چې په ۱۹۷۹ کښې شوروي اتحاد پر افغانستان یرغل وکړ، پاکستان په نړیواله کچه د “مخکښ دولت” (Frontline State) په توګه وپېژندل شو.
بهرنیو مرستو سیلاب
د امریکا متحده ایالاتو او سعودي عربستان له لوري پاکستان ته د ملیاردونو ډالرو په ارزښت پوځي او اقتصادي مرستې ورکړل شوې. د پاکستان سره د نړیوالو دا مرستې په مستقیمه توګه د پاکستان پوځي بودیجه مراندې لاپسې محکم بلکه د یاد د هېواد د بهرنيو پورونو مدیریت یې اسانه کړ.
جنرال ضیاء الحق دغه دوره په بریالیتوب سره د پوځي واک د ټینګولو او د پوځ د مالي ځواک د لوړولو لپاره وکاروله.د پاکستان اقتصاد د پوځي اړتیاوو او پوځي مرستو په محور راوڅرخېده او تر ننه د یاد محور پر بنسټ ولاړ دی!
د جګړې اقتصاد شبکه:
په افغانستان کښې جګړو په موازي ډول، د پولو دواړو غاړو ته د ناقانونه اقتصاد پراخه شبکې رامنځته کړې. د وسلو قاچاق، د افغان کډوالو اقتصاد (چې د پاکستان لپاره یې ارزانه کاري ځواک او بهرنۍ پیسې راوړې) او د نشه یي توکو تجارت وده وکړه.
د نشه یي توکو تجارت چې له افغانستان څخه سرچینه اخیسته، په مستقیمه توګه پاکستاني پوځي او حکومتي کړیو ته د غیر رسمي مالي منابعو یو ستر جریان برابر کړ.
۳. د سړې جګړې وروسته او د ستراتیژیک عمق مفکوره
کله چې په ۱۹۸۹ کښې شوروي ځواکونه ووتل، د پاکستان جیوپولیټیکي ارزښت کم شو. د دې ارزښت د ساتلو لپاره، د پاکستان پوځ او استخباراتو (ISI) د “ستراتیژیک عمق” (Strategic Depth) مفکوره پیاوړې کړه.
ستراتیژیک عمق او اقتصادي اړتیا:
د ستراتیژیک عمق موخه دا وه چې پاکستان په کابل کښې یو دوست یا تر نفوذ لاندې حکومت ولري ترڅو “د هند احتمالي ګواښ” په مقابل کښې یو دفاعي میدان ډګر رامنځته کړي.
د دې پالیسۍ د دوام لپاره، پاکستان اړ و چې د افغانستان کورنۍ جګړې ته لمن ووهي او د هغو ډلو ملاتړ ته دوام ورکړي چې د اسلام آباد په ګټه وې (د بېلګې په توګه طالبان).
دا پالیسي په حقیقت کښې د دې معنی درلوده چې پاکستان د خپل اقتصادي او امنیتي امتیاز د ساتلو لپاره په افغانستان کښې د جګړې دوام ته اړتیا لري. د پاکستان پوځ او استخبارات تل پدې باور دي چې په افغانستان د سولې ټینګښت د پاکستان د ستراتیژیک حیثیت “بې ارزښته” کېدو لامل کیږي، او دوي تل پدې باور دي چې په افغانستان باید تل د جګړه ډګر تود وي!
۴. د سپټمبر د یوولسمې وروسته او د امتیاز لوړ زیری
د ۲۰۰۱ کال د سپټمبر ۱۱مې پېښو یو ځل بیا پاکستان د جیوپولیټیکي نقش لوړو پوړیو ته پورته کړ. امریکا د ترهګرۍ پر وړاندې په جګړه کښې پاکستان ته د اصلي متحد په توګه اړتیا لرله.
د مرستو (CSF) مستقیم جریان:
د ۲۰۰۲ څخه تر ۲۰۱۹ کال پورې، پاکستان ته د امریکا د “د ایتلاف د ملاتړ فنډونو” (Coalition Support Funds – CSF) په نوم له ۱۴ څخه تر ۱۵ ملیاردو ډالرو پورې نغدې پیسې ورکولې. د امریکا او غربي نړۍ دا نغدې مرستې په مستقیمه د پاکستان پوځي بودیجې او د بهرنیو اسعارو زیرمو ته تللې!
دا پیسې داسې یو جریان و چې پاکستان یې د نړیوال مالي سیسټم له سختو بندیزونو څخه وژغوره، ځکه چې د داخلي اقتصادي اصلاحاتو فشار یې کم کړی و. پاکستان په دې دوره کښې په نړیواله کچه د “دوو ژبو ویونکي” دوست په توګه مشهور شو، چې له یوې خوا یې د مرستو لپاره له غرب سره کار کاوه، او له بلې خوا یې د طالبانو فعالیتونو ته لمن وهله.
د افغان ترانزیتي سوداګرۍ (ATT) اختلاس:
د جیوپولیټیکي انحصار بله مهمه ستنه د افغان ترانزیتي سوداګرۍ (ATT) له لارې قاچاق و. هغه مالونه چې په افغانستان کښې د مصرف لپاره د مالیې له معافیت څخه برخمن وو، په لوی مقدار پاکستان ته قاچاق شول.
یاد قاچاق د پاکستان د مالیاتو صنعتي بنسټ یو څه زیانمنکړ، خو د غیر رسمي اقتصاد او د سرحدونو د ساتونکو لپاره یې د ملیاردونو ډالرو په ارزښت ګټه لرله. دغه قاچاقي اقتصاد د پاکستان په ټوله اقتصادي زیربنا کښې په سیاسي ډول اغېزمنو کړیو ته ګټه ورسوله!
د پاکستان پوځ او استخباراتو په افغانستان کښې د جګړې دوام په پاره د یادو قاچاقي شبکو فعالیت ته مشروعیت او اسانتیاوو په برابرولو کښې تل فعال رول درلود!
۵. پایله: د جګړو د پای ته رسېدو سیاسي او اقتصادي قیمت
د پاکستان ټول اقتصادي جوړښت په ژوره توګه د پاکستان د پوځي او استخباراتي کړیو د طرحو په مدار راڅرخي! د پاکستان د سیمه ایزو ستراتیژیکو اړیکو پوځي څیړونکو د ضیاالحق نیولې تر حمیدګل او بیا فرویز مشرف تل پدې باور دي چې په افغانستان کښې امن او سوله د پاکستان د بربادۍ پیلامه ده، نو د پاکستان پوځي او استخباراتي کړۍ په افغانستان سوله او امن ته لیواله نه دي!
د جګړې د دوام اړتیاوې:
د خارجي مرستو بندېدل: که په افغانستان کښې سوله راشي، پاکستان به سمدستي خپل جیوپولیټیکي امتیاز له لاسه ورکړي او د CSF یا نورو ستراتیژیکو مرستو جریان به بند شي. د پاکستان کمزوری اقتصاد نشي کولای دا تشه ډکه کړي.
د ناقانونه اقتصاد له منځه تګ: سوله به د قاچاقي شبکو او د نشه يي توکو د تجارت اسانتیاوې له مینځه یوسي، چې د پاکستان د غیر رسمي اقتصاد یوه لویه برخه ده.
د سیاسي اهرم له لاسه ورکول: د افغانستان جګړه پاکستان ته پر نړیوالو قوتونو (امریکا، چین) د فشار راوړلو اهرم ورکوي. دغه اهرم د پاکستان له نظامي جوړښت او داخلي فساد څخه د سترګو پټولو زمینه برابروي.
لنډه دا چې، د پاکستان اقتصاد د خپلو داخلي نیمګړتیاوو (لکه کمزوری صنعتي بنسټ او د مالیاتو ټیټه راټولونه) څخه د پټولو لپاره په پرله پسې ډول په افغانستان کښې د جګړې او بې ثباتۍ په رامنځته کولو تکیه کړې ده. د دې جګړې دوام د پاکستان د پوځي او استخباراتي چارواکو لپاره نه یوازې د قدرت بقا، بلکې د مالي ثبات تضمین دی. نو له همدې امله، په افغانستان کښې سوله د پاکستان د اقتصادي زیربنا لپاره یو سخت او بی ثبات کوونکی ګوزار ګڼل کېږي، او دا انحصار د “افغان وژنې” پر سیاسي او اقتصادي دوام ولاړ دی.
https://af.dawatmedia24.com/?p=179048

 

 

  Donate Here

د دعوت رسنیز مرکز ملاتړ وکړئ
له موږ سره د مرستې همدا وخت دی. هره مرسته، که لږه وي یا ډیره، زموږ رسنیز کارونه او هڅې پیاوړی کوي، زموږ راتلونکی ساتي او زموږ د لا ښه خدمت زمینه برابروي. د دعوت رسنیز مرکز سره د لږ تر لږه $/10 ډالر یا په ډیرې مرستې کولو ملاتړ وکړئ. دا ستاسو یوازې یوه دقیقه وخت نیسي. او هم کولی شئ هره میاشت له موږ سره منظمه مرسته وکړئ. مننه

د دعوت بانکي پتهDNB Bank AC # 0530 2294668 :
له ناروې بهر د نړیوالو تادیاتو حساب: NO15 0530 2294 668
د ویپس شمېره Vipps: #557320 :

Support Dawat Media Center

If there were ever a time to join us, it is now. Every contribution, however big or small, powers our journalism and sustains our future. Support the Dawat Media Center from as little as $/€10 – it only takes a minute. If you can, please consider supporting us with a regular amount each month. Thank you
DNB Bank AC # 0530 2294668
Account for international payments: NO15 0530 2294 668
Vipps: #557320

Comments are closed.