مروری برزندگی امیر دوست محمد خان (قسمت ۹ وآخری)

مروری برزندگی امیر دوست محمد خان

(قسمت نهم وآخری)

نتيجه کلی

قابل یادی اوری است که نگارنده قصد آن ندارد تامرده امير را از قبر بکشد و برکرسى قدرت قرار بدهد، ولى ميخواهد توجه اهل بصيرت را به اين نکته معطوف نمايد که در کار قضاوت تاريخ نبايد از  تعصب کار گرفت وحکم صادر کرد و  تمام ملامتى ها و کاستى ها را متوجه زعیم وامير کشور نمود، بلکه مردم وبخصوص سران اقوام وخوانین کابل و پروان که فریب پول وامتیاز ومقام  انگلیس وشاه شجاع را خوردند وپشت امیر را  درمواقع ضروری خالی کردند نيز در اين ملامتى ها شريک اند.

من فکر ميکنم که تسليمى امير دوست محمد خان به انگليس ها ، به معنى تسليم دادن کشور به انگليس ها نيست ، زيرا او اين عمل را در هنگامى انجام داده که  ديگر نه اوامير افغانستان بود و نه اختیاردار کشور و۱۵۰ نفر از اعضای فامیلش در اسارت دشمن بودند، ولی بدا به حال آنانی که بخاطر رسیدن به قدرت یا انحصار قدرت ،علاوه برتسلیم کردن خود به دشمنان وطن، افغانستان را هم به دشمنان میهن تسلیم کردند. 

وقتیکه اميردوست محمدخان رهبر کشور بود و مسئوليت دفاع از ميهن در برابر تجاوز بيگانه را داشت ، براى دفاع از وطن مردانه کمر بست و آنچه لازمه يک جهاد بود انجام داد . در جرگه گنج علم (يا علم گنج) کابل ، مردم را به وظايف ميهنى و ملى ايشان متوجه ساخت و با لشکرى که آماده کرده بود در ارغنده موضع گرفت و دستورات لازم جنگى را به هريک از سران لشکر و خوانين کابل داد. مگر پول و تبليغ دشمن صفوق لشکر او را متزلزل ساخت . او يک بار ديگر به درون خيمه هاى سران و بزرگان رفت و قرآن را شفيع گردانيد تا دست از مبارزه و جهاد بر ضد انگليس ها بر نگيرند، اما خوانين و سران کابل ، خواهش و الحاح و فرياد او را نشنيدند و او را در ميدان جنگ ارغنده ، يکه و تنها رها کردند و با تسليم کردن خود و شهر کابل تا ميدان و وردک به پيشواز دشمن شتافتند. اکنون نيز در روز سوم نبرد با انگليس ها در پروان (صبح سوم نوامبر ١٨٤٠) با خیانت یکی دیگراز خوانین پروان بنام سرفراز خان مواجه شد که قصد دستگيرى او را کرده بود ، امیر با در نظر داشت قوت تفتين انگليس و با درک عدم صداقت برخى از خوانين مؤثر و مقتدر پروان در برابر پول و تبليغ دشمن ، حق داشت براى نجات خود و فاميل ١٥٠ نفره اش که اينک در قيد انگليس ها ، به سر مى بردند ، چاره اى بسنجد و راهی را انتخاب کند که به نجات خود از اسارت در دست هموطن خود وتسلیم دادنش به شاه شجاع رقیب خانوادگی او بینجامد.

دران لحظات حساس وخطیر، که هنوز جنگ کاملاّ به نفع انگليس ها نه لغزيده بود، راه معقول درنظرش همان بود تا خود را به کابل بکشد و به دشمن مکار و هوشيار تر خويشتن را تسليم کند.

شام  روز ۴ نومبر امیرخود را به مکناتن تسلیم نمود. بنابر سراج التواريخ ، امير، پس از ملاقات با مير مسجدى خان ، با سه تن به سوى کابل کشيد. و وقتى مکناتن او را ديداز اسپ فرود آمد و دست داد و به ساختمانى او را فرود آورد که خود امير آن را در بالاحصار ساخته بود. امير قبل از نشستن شمشيرش را از کمر باز کرد و در پيش مکناتن گذاشت ، مکناتن از روى احترام دوباره آن را به امير تقديم نمود و گفت :« امير صاحب ، شما به هندوستان مى رويد؟» امير گفت : نزد شما آمده ام ، هرچه بگوئيد پذيراست . مکناتن گفت : «محمد افضل پسر امير با سپاه ما سرگرم جنگ است ، برايش بنويسيد که از جنگ دست گرفته نزد شما بيايد» امير چاقو و عينک خود را همدست سوارى به طور نشانى نزد سردار افضل خان فرستاد و او نزد پدرش آمد.( سراج التواريخ ، ج ١، صص ١٥٨ -١٥٩ ، بالاحصار کابل و پيش آمدهاى تاريخى ، ج٢، ص٢٣٧)

امير هشت روز ديگر منتظر ماند تا تمام خاندان۱۵۰ نفره امير از غزنى به کابل رسیدند و بعد به هند تبعيد شدند. از خاندان امير در کابل نواب جبار خان برادرش و نواب محمد زمان خان، برادر زاده اش و سردار محمدعثمانخان وسردار شمس الدین خان باعايله هاى شان باقى ماندند که در قیام عمومی کابل درنومبر سال ۱۸۴۱ نقش محوری وموثر داشتند.

خلاصه زندگی امير ، درست به دو رخ يک سکه قابل توجه مى ماند که در يک رخ آن ، امير را مردى سخت فعال ، متشبث ، شجاع ، متهور، پيکار جو، قدرت طلب ، زورآزما، پيروزمند و سپهسالارى بى نهايت هوشيار و جنگ آورى متهور و بى باک جلوه ميدهد. اين رخ سکه ، دوران زندگى سياسى امير را تا روز۳ نومبر۱۸۴۰ بيان ميدارد. و هيچ سند و دستاويزى نمى توان ارائه کرد که او را ترسو و جبون نشان بدهد و يا اينکه در سياست ، نا پخته و ناسنجيده و مردى بى تجربه ثابت بسازد.

و اما رُخ ديگر اين سکه ، دوران زمامدارى امير دوست محمد خان، پس از باز گشت او از زندان بخارا وتبعید در هند است . در اين رخ سکه ، امير را مردى محافظه کار، سياستمدار درونگرا ، و دورانديش و زيرکتر از دوران پيشين مى يابيم. اين بار اميردوست محمدخان ، نيات و آمالش را حتى به نزديک ترين اعضاى خانواده اش ، نه به سردار اکبر خان ، نه به سردار غلام حيدرخان وليعهدش و حتى  به شيرعلى خان هم نمى گفت . بزرگترين آرزوى امير در اين دوره امارتش ، وحدت سياسى ولايات دوردست از مرکز، چون قندهار و هرات و بلخ و ميمنه و بدخشان بود که آن را با تأنى و تأمل عملى کرد و آخرين آرزويش با الحاق هرات به کابل دو هفته قبل از مرگش تحقق يافت .

امیردردور دوم امارتش درس سیاست را خوبتر یادگرفته بود.اویادگرفته بودکه افغانستان ضعیف نمیتواندبا ابرقدرت انگلیس زورآزمائی کند وبرای بقای خود بهتر است بجای دشمنی با انگلیس از در دوستی پیش آیدو درقراردادهای ۱۸۵۵و۱۸۵۷ خودبا انگلیس دوست ودشمن انگلیس را دوست ودشمن خودقبول کرد وسیاست خارجی کشور را به صلاحدید انگلیس واگذاشت.از اینست که امیر در  دوره  دوم امارتش  با روسیه وایران هیچ ارتباطی نداشت و دست به کاری نمیزد که خشم انگلیس را برانگیزد.

امیر شیرعلیخان پسر امیر برعکس پدرخود  ازدوستی با انگلیس دوری کرد وباوجوداینکه  ازپدرخود منورتربود وبا واردکردن ماشین طباعت ازهند ونشر جریده شمس النهار گامی بلندی برداشت مگر براثردوستی با روس ها دوباره خشم انگلیسهارا برانگیخت وباتجاوز دوم انگلیس برافغانستان نه تنها سلطنت خودرا ازدست داد بلکه قسمتهای ازخاک وطن چون پشین وسیبی وکرم هم براثر قرارداد گندمک ازافغانستان جداشد وتحت تسلط هندبرتانوی قرارگرفت. واین درسی بود که امیر عبدالرحمن خان  آن را بخوبی آموخت، یعنی با انگلیس ازدر دوستی پیش آمد وازدوستی باروسها پرهیزکرد وتوانست افغانستان تکه تکه  رابا آهن وخون باهم لییم کند وبما بمیراث گذارد.

 ۲۳/ ۱۰/  ۲۰۲۵

پایان

مروری برزندگی امیر دوست محمد خان (قسمت هشتم)

د دعوت رسنیز مرکز ملاتړ وکړئ
له موږ سره د مرستې همدا وخت دی. هره مرسته، که لږه وي یا ډیره، زموږ رسنیز کارونه او هڅې پیاوړی کوي، زموږ راتلونکی ساتي او زموږ د لا ښه خدمت زمینه برابروي. د دعوت رسنیز مرکز سره د لږ تر لږه $/10 ډالر یا په ډیرې مرستې کولو ملاتړ وکړئ. دا ستاسو یوازې یوه دقیقه وخت نیسي. او هم کولی شئ هره میاشت له موږ سره منظمه مرسته وکړئ. مننه

DNB Bank AC # 0530 2294668 :د دعوت بانکي پته 
 NO15 0530 2294 668: له ناروې بهر د نړیوالو تادیاتو حساب
Vipps: #557320 : د ویپس شمېره 

  Donate Here