شاه امان الله یکی ازستونهای تاریخ ملی ما است/۱

شاه امان الله یکی ازستونهای تاریخ ملی ما است

نباید گذاشت تا این ستون تخریب شود! 

(1)

شخصیت های ملی و تاریخی وفرهیخته گان علم وهنر یک کشور، ستون های مهم تاریخ یک کشور اند، اگراین ستون ها تخریب گردند، تاریخ یک کشور نابود میگردد و کشوری که تاریخ نداشته باشد نمیتواند افتخاری هم  داشته باشد. شاه امان الله یکی از ستونهای استوار تاریخ  ملت ما است.

نام شاه امان الله، با استقلال وازادی خواهی، ضدیت با استعمار، تجدد طلبی، قانون مداری (عدالت خواهی)، تساوی حقوقی احاد جامعه، وتعمیم معارف وتعلیم مجانی برای اتباع کشور وحمایت ازحقوق  زنان گره خورده است.

شاه امان الله، نخستین شاهی درآسیا بود که برضد استعمار انگلیس قیام کرد واستقلال افغانستان را از بریتانیا که تا آنروز آفتاب درمستعمراتش غروب نمیکرد، گرفت وافغانستان نیمه مستعمره را در صف کشور های آزاد ومستقل جهان  ایستاده کرد. 

شاه امان الله ،نخستین شاهی درافغانستان بودکه با گرفتن استقلال کشور  از بریتانیا بحیث یک زعیم ضد امپریالیستی درجهان اسلام از محبوبیت ومنزلت فوق العاده ای برخوردارگردید. تا آنجاکه به او بحیث رهبر بزرگ اسلام نگاه میکردند. درسال ١٩٢٠ براى مسلمانان هند، افغانستان قلب اسلام به حساب ميآمد و امان ﷲ خان را پادشاه خود مي دانستند.(ریه تالی استوارت، آتش در افغانستان ، ص٣٢)

“مصرى ها امان ﷲ خان را شخص دموکرات و دوستدار ملتش و رمز آزادى و مبارزه عليه استعمار انگليس براى ملت مصر و شرق مي دانستند.”(فضل غنی مجددی، افغانستان درعصراعلیحضرت امان الله خان،چاپ امریکا، ص330)

شاه امان الله، یگانه رهبری درافغانستان بود که برای تساوی حقوق زنان با مردان وتساوی حقوق احاد افراد این کشورعملاً دست بکار شد و برسرعملی کردن این برنامه ها، تاج وتخت خود را از دست داد.

 شاه امان الله ، یگانه شاهی درافغانستان بود که  برای نخستین بار درافغانستان  قانون اساسی را با عالی ترین مبانی حقوقی  آن برای مردم کشور وضع وتصویب نمود و در راه تطبیق آن عملاً گام نهاد.

شاه امان الله، نخستین شاهی درافغانستان بود که در طول دورۀ زعامتش ، هیچ فردی از آزادی طلبان و منتقدین خود را به زندان نسپرد و جان کسی از آزادی خواهان را نگرفت.

شاه امان الله، نخستین پاشاهی درافغانستان بود که دست به تعمیم معارف در سراسر کشور زد و بازهم نخستین شاهی بود که خود به تفتیش مکاتب می پرداخت واز پیشرفت تعلیم وتدریس معلمان وشاگردان خود را آگاه مینمود.

شاه امان الله، نخستین شاهی است که برای باسوادشدن کلان سالان خود به تدریس کلان سالان پرداخت و روش خاصی را برای سواد آموزی کلان سالان درمدت ۱۰ روز  وضع نمود.

شاه امان الله، نخستین شاهی بود که بفکرتعلیم کوچیها افتاد ومکاتب سیار را برای کوچیها ایجادکرد.

شاه امان الله، نخستین پادشاهی درافغانستان است که درمدت ده سال زعامت خود،از هیچ کشور خارجی کمک پولی نگرفت  ومستقلانه حکومت کرد.

شاه امان الله، یگانه شاهی درافغانستان بود که برای نخستین  بار، در نماز های جمعه، محراب و منبررا از اختیار ملا  بدست خود گرفت وخطبه  ونماز را خود قرائت میکرد و پیش از او وبعد از او هیچ یک از شاهان و رهبران افغانستان جرئت گرفتن منبر ومحراب نماز را از ملایان وخطیبان مساجد نداشتند.

شاه امان الله، نخستین شاهی درافغانستان بود که عدالت را از خانواده سلطنتی آغاز کرد ومعاش وامتیازات نسبی ونان راتبه و پخته ازمطبخ ارگ را به آنان منع کرد.

شاه امان الله ، نخستین شاهی بود که امتیازات پیرها و روحانیون وخوانین وملکان متنفذ را از بیت المال قطع نمود وکارکردن را شرط گرفتن این امتیازات  دانست.

شاه امان الله، اولین شاه افغانستان بود که بدون بادی گارد به میان ملت میرفت و با مردم ملحق میشد وخود را از غم ودرد مردم با خبرمیساخت و حتی الوسع در رفع این غم ودرد میکوشید.

شاه امان ﷲ ، اولین شاه سخنور و اديب شاعرماهرى بود که وقتی شعرصایب تبریزی را دروصف کابل خواند فی البدیهه گفت:

شــدم يکبارگى با جان و سر از دل گرفتارش

دهم خون عــزيز خويش تا سازم چو گلزارش

شاه امان الله،اولین شاهی بود که مهندسان جرمنی وفرانسوی را دعوت کرد تا برای کشیدن خط ریل ازچمن تا کوشک (تورغندی) هرات وکابل مطالعاتی انجام دهند وبا اینکاراومیخواست کشور درشاهراه ترقی قرارگیرد.  اوخط ریل را ازدارالامان تا شاه دوشمشیره کابل کشید .

شاه امان الله، نخستین شاهی بودکه طرح شهر جدید کابل را درتپۀ تاجبیک بنیاد نهاد و قصردارالامان و 20 ساختمان مدرن برای دوایر دولتی در بالاباغ پغمان بحیث مرکز تابستانی کابل اعمارنمود .

شاه امان الله، نخستین پادشاهی است که در صدد تهیه آب آشامیدنی صحی برای مردم کابل افتاد و آب پغمان را توسط نل آب به مردم کابل رسانید.

شاه امان الله، اولین شاهی است  که در اولين روز اعلام پادشاهی اش خطاب به مامورين وشهريان

کابل  دم از استقلال عام و تام افغانستان زد و سلطنت خود را مشروط به کسب استقلال کامل کشور اعلان نمود و گفت:

«ملت عزيز من ! من اين لباس سربازی را از تن بيرون نمی کنم تا که لباس استقلال را برای مادر وطن تهيه نسازم! من اين شمشير را در غلاف نمی کنم تا که غاصبان حقوق ملتم را به جای خود[شان] ننشانم ! ای ملت عزيز و ای سربازان فداکار من ! بياوريد آخرين هستی خود را برای نجات وطن ، بيائيد تا که سرهای پرغيرت خود را برای خلاصی وطن فدا سازيم !  “( فیض محمدکاتب،سراج التواریخ،جلد۴بخش سوم،ص ۶۶۹ ، اعلامیه اشتهار امان ‏الله خان)

 این سخنان شاه آزادیخواه از جانب  سپاه و شهریان کابل با غریو و نعره ‏های الله اکبر و زنده باد امیر امان الله! بدرقه شد.  پیامد این  اراده  وعزم آهنین زعامت جدید با پشتیبانی قاطبۀ ملت افغان منتج به کسب  استقلال کامل سیاسی افغانستان گردید .

غازی امان الله خان پس از کسب استقلال کشور دست به یک سلسله اصلاحات اجتماعی وفرهنگی زد که از جمله میتوان تدوین وتصویب نخستین قانون اساسی را درتاریخ کشور با عالی ترین معیارهای حقوقی وانسانی وتساوی حقوقی احادافرادجامعه  نام برد.

اين قانون اساسى که در٧٣ ماده تنظيم و تصويب شده بود، در فصل حقوق عمومى: اصول برابرى و آزادى شخصى و لغو اسارت و بردگى ، آزادى مطبوعات و شغل و پيشه و تدريس و حق ملکيت شخصى و مصئونيت مسکن و منع مصادره دارائى و لغو بيگار و شکنجه و مجازات غيرقانونى و غيره نکات برجسته و اساسى بازتاب يافته بود. ( مواد: ٩ و ١٠، ٢٢، ٢٤) افزون برين مزايا، در ماده شانزدهم درج شده بودکه: « تمام اتباع افغانستان برطبق شريعت و قوانين دولت از حقوق و وجايب مساوى برخوردارند.» ماده ١١ قانون اساسى حکم ميکرد: « در افغانستان اصول اسارت و بردگى بالکل موقوف است.» بنابر حکم اين ماده، درحدود هفتصد تن غلام و کنيز هزاره در شهرکابل از منازل اربابان خود برآمدند.

غبارمیگوید: «روح اين موادقانونى آن بود که در عمل تطبيق ميشدو از لوث کذب و ريا وفريبکارى مبرا بود. چنانکه مراسم مذهبى و تکيه گاه هاى پيروان مذهب اماميه عملاً آزاد شد. در مجالس مشوره ولايات قندهار و غزنى و جلال آباد و انجمن معارف کابل ، يک يک نفر نمايندگان انتخابى هندوهاى افغانستان شامل و در امور اداره سهيم گرديدندو قيد رنگ زرد از دستار ومعجر هندوها با باقيات پول جزيه (طبق فرمان حمل ١٢٩٩ش =١٩٢٠ شاه امان ﷲخان) مرفوع گرديد. و اولاد هندو در مدارس ملکى و نظامى (ليسه هاى حبيبه و حربيه ) و افسرى اردو قبول شد و ديگر تبعيض و تفريق از نظر نژاد و زبان و مذهب و قبيله وجود نداشت ، معاش مستمرى و نسبى عشيره محمد زائى و خوانين و امتيازات روحانيون لغو گرديد و ملت در حقوق با هم مساوى شد.»( غبار ، افغانستان درمسیرتاریخ،ص ٧٩٣)

شاه امان ﷲ نخستین شاهی بود که بدستيارى فقهاى متجدد بریاست مولوى عبدالواسع قندهارى، دوجلد کتاب موسوم به «تمسک القضات امانيه» تصنیف کرد وبدین وسیله اختيارات وسيع قاضى را محدود و «تعزير» را به «تقدير» مبدل نمود. يعنى تمسک القضات را به شکل قانون مستقل و مدون جزائى در آوردکه مجازات هر جرمى در مواد آن تصريح و معين شده بود. روابط باکشورهای خارجی، ومبارزه  علیه فساد و قطع معاشات مستمری به سران قبایل، روحانیون وسرداران ودرباریان واعضای فامیل شاهی قانوناً منع شد. معاش تقاعد برای مامورین تعیین وپرچم ملی مشخص گردید.

نظام مکلفیت عسکری بصورت هشت نفری بعد از شورش منگل در 1924تغییریافت، پروگرام تعلیمی ومعاشات اردوتزئید گردید. آگاهی نظامی به کمک ترکها افزایش یافت. نظام احتساب از میان برداشته شد.برای ملاها مکتبی تاسیس ونصاب  درسی شان وضع گردید.  فعالیت ملاهای تحصیل کرده در مدرسه دیوبند هند به صفت رهبران مذهبی  منع گردید. جهت تربیت قضات مکتب حقوق تاسیس گردید. سیستم پیری ومریدی در اردو ممنوع شد.( آتش درافغانستان، ص206)

      اما استعمارکه  تحمل یک افغانستان مترقی وآزاد را درکنار هند مستعمره نداشت، بوسیلۀ ضدیت روحانیون وابسته با استعمار در سال های 1924 و 1928 شورش های را سازماندهی کرد ورژیم امانی را در آغاز سال 1929با سقوط مواجه کرد.

 نویسنده امریکائی، لیون بی پولادا زیرعنوان«فصل ناتمام» از امان الله خان با بهترین جملات توصیف کرده وسقوط او را برای افغانستان یک فاجعه دانسته است.

پولادا نوشته میکند:«بیرون آمدن پیروزمندانه امان‌الله خان از جنگ سوم افغان و انگلیس که منجر به استقلال افغانستان شد او را به چهره مجاهد نه تنها بین طبقه روحانیون افغانستان؛ بل به عنوان الگو میان ناسیونالیست‌هایی که در بقیه کشورهای اسلامی علیه انگلیس می‌جنگیدند مبدل ساخت. میان مسلمانان خارج از افغانستان حتی این امیدواری را به وجود آورد که ‌امان‌الله خان می‌تواند جانشین خلافت عثمانی از دست رفته شود.

امان‌الله خان افغان‌ها را دوست داشت و معتقد بود که او هیچ تفاوتی با هیچ فرد دیگری ندارد و زمانی که به‌خاطر سفر اروپایی خود وارد ممبی شد، انگلیس‌ها با آن روحیه خود برتربینی استعماری تشریفات خاص دولتی را برای او در نظر گرفته بودند که امان‌الله خان با آن موافقت نکرد و این کار باعث ناراحتی میزبانان انگلیس شد. او به عنوان کسی که استقلال خود را از یک قدرت بزرگ استعماری بد‌ست آورده بود مورد پذیرایی گرم تقریبا تمام سران مهم دول اروپایی قرار گرفت. بعد از سفر اروپا و ملاقات با کمال اتاترک و رضا شاه، شاه ایران، امان‌الله خان متقاعد شد که می‌توان افغانستان را که از کاروان تجدد کاملا عقب مانده بود با سرعت بیشتر در مسیر توسعه قرار داد.

برخلاف آن‌هایی که گمان می‌کنند امیر آدم ترسو بود، باید گفت که امان‌الله خان آدم شجاع و نترسی بود. او حتی در جرگه و نشست آن‌هایی که علیه او شورش کرده و‌ با سیاست‌های او مخالف بودند بی‌باکانه حاضر می‌شد و به ایراد سخنرانی می‌پرداخت، در حالی که بیم آن می‌رفت که آنها امیر را هدف قرار بدهند.

باری زمانی که از پغمان تنها با موتر خود به‌طرف کابل روان بود مورد حمله مسلحانه قرار گرفت. بدون این‌که او بداند حمله‌کننده‌ها چند نفر هستند موتر را توقف داده حمله‌کننده را که تنها یک نفر بود دستگیر نموده و در مسیر راه به پوسته پولیس تسلیم می‌کند. فلسفه سیاست او، تا حد ممکن عدم به کارگیری خشونت در مقابل شهروندان کشور خودش بود، سیاستی که به هیچ وجه با سیاست جدش،

امیر عبدالرحمن خان همخوانی نداشت.

«امان‌الله خان را می‌توان بدون شک آغازگر فصل نو و تجددخواهی در تاریخ افغانستان دانست. گام‌های را که او برداشت، در صورتی که عملی می‌شد، ساختارهای سیاسی و اجتماعی افغانستان را دگرگون ساخته، افغانستان را امروز در زمره ملت‌های با افتخار و متمدن منطقه قرار می‌داد.»

پولادا میگوید:برنامه‌های تجددخواهانه او را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد. دوره اول بین سال‌های ۱۹۱۹ الی ۱۹۲۳ بر تغییر بنیادی در ساختارهای حقوقی، قضایی و اداری حکومتداری متمرکز بود.مرحله دوم را می‌توان بین سال‌های ۱۹۲۴ الی ۱۹۲۸ دانست که بعد از شورش قبایل منگل با آهستگی پیش می‌رفت و در حقیقت تطبیق تدریجی برنامه‌های دوره قبلی بود. او که بعد از برگشت از سفر اروپایی و بازدید از کشورهای اسلامی شدیدا از عقب‌ماندگی ملت خود متاثر شده بود درصدد آن شد تا با سرعت ممکن برنامه‌های تجددخواهانه خود را تطبیق کند و آن را می‌توان دوره سوم مدرنیته او خواند که فقط شش ماه ادامه یافت.»( لیون بی پولادا،فصل ناتمام،ترجمه: مجیب‌الرحمن اتل، راه مدنیت، اسد ۱۳۹۸)

وقتی امان الله خان از سلطنت استعفا داد و ارگ کابل را بقصد قندهار ترک  نمود، مردم شریف ودلیر هزاره مثل مردم شجاع وردک ومیدان وغوربند وتگاب ووزیرستان وقندهار وغیره ، مدت هفت ماه تمام به حمایت وسپاس از آزاد منشی وعدالت گستری رژیم امانی ،از قربانی دادن سر ومال خود، در راه اعادۀ تاج وتخت سلطنت به شاه امان الله دریغ نکردند. اما آن شاه مردم دوست، که نمیخواست سلطنت را با خونریزی بدست آورد، برای جلوگیری از جنگ میان افغانها کشور را ترک گفت،درحالی که بیشترین مردم قدر شناس افغانستان تا روز (۱3اکتوبر۱۹۲۹=۲۳ میزان۱۳۰۸) که سپهسالار نادرخان، خود را نادرشاه اعلان کرد، همچنان امیدوار بودند که این همه جنگها وجانبازی ها برای بازگشت شاه امان الله غازی  صورت گرفته است، نه برای به اقتدار رساندن نادرخان.

این ازجان گذشتگی مردم بخاطر اعادۀ قدرت به شاه امان الله، بیانگر این واقعیت است که هنوز در دره ها و وادیهای کابل وقندهار واطراف کوه های سلیمان وسپین غر، مردمان قدردانی وجود داشته اند که قدر آن شاه  ترقیخواه و معارف دوست را میدانستند و از رژیم چپاول وتاراج وتجاوز سقوی نفرت داشتند و این نفرت را هیچگاهی پنهان نمیکردند.

برای یک رهبر سیاسی ،چه شاه وچه امیر وچه رئیس جمهور ، افتخاری بزرگتر ازاین نیست که وقتی براثر توطئه ودسایس وتوطئه، از قدرت کنار زده شود، ولی مردم به دفاع از او برخیزند و برای اعادۀ قدرت یا سلطنتش،  بدون چشمداشت یک حبه[یک دانه گندم ،جو، لوبیا] ودیناری،7ماه تمام سر بدهند ولی سنگر ندهند. وکسی که چنین افتخاری را از جانب ملتش نصیب گردید، شاه امان الله غازی بود.                 ادامه دارد 

    4/1 /2025

تخریب تاریخ ملی خیانت ملی است