د خبرو اترو هنر په اسلام کې

د حدیبیې تړون څخه ستراتیژیک درسونه او د عصر غوښتنې:

خبرې اترې یو مهم مهارت دی، چې د شخصي او مسلکي ژوند پر بریالیتوب اغيز ښندي.
پیغمبر حضرت محمد ﷺ د اسلامي تاريخ په اوږدو کې د خبرو اترو په برخه کې ځانګړې وړتیا او تدبر ښودلی.
ھغه صلی الله عليه و سلم د خبرو اترو پراخه مهارت او لوړ ذکاوت او ستراتيژيک ليد لاره او ټولې پريکړې يې د اوږدمهاله او لري استراتيژيکو اهدافو پر بنسټ ولاړې وي، دحدیبیې د سولې تړون، چې د هجرت په شپږم کال د مسلمانانو او قریشو ترمنځ لاسلیک شو، د پیغمبر ﷺ د ستراتيژيک ليد او د سولې او تدبیر یوه غوره بېلګه ده.

د حدیبیې تړون اساس:
کله چې پیغمبر ﷺ او د هغه ملګري د عمرې د ادا کولو لپاره مکې ته پر لاره وو، نو قریشو د هغوی مخه ونیوله چې بيا د خبرو اترو لپاره سهیل بن عمرو د قریشو له لوري د پیغمبر ﷺ سره د خبرو اترو لپاره راغی. اوږدې خبرې اترې وشوې او بيا د حديبې تړون د مسلمانانو او قريشو ترمنځ لاسلیک شو. که څه هم ځینې صحابه کرام لکه عمر بن الخطاب (رضي الله عنه) د تړون پر شرایطو ناخوښ وو، خو پیغمبر ﷺ د تړون اوږدمهاله ګټې په نظر کې نيولې وې.
د تړون اساسي شرایط
1. مسلمانان به په دې کال کې مکې ته نه ننوځي، خو راتلونکی کال کې به درې ورځې د عمرې ادا کولو اجازه لري او یوازې د سفر وسلې به ورسره وي.
2. د دواړو خواوو ترمنځ به لس کلن اوربند وي، چې سولې او امنیت ته به لاره هواره کړي.
3. دواړه خواوې به د اتحادونو جوړولو بشپړ حق لري.
4. هغه کسان چې د قریشو له اجازې پرته مسلمانانو ته پناه ور وړي، هغوی به بیرته قريشو ته سپارل کېږي، مګر هغه مسلمانان چې قریشو ته پناہ يوسي هغوی به بیرته مسلمانانو ته نه سپارل کېږي.

د تړون شاته ستراتیژیک بصیرت
که څه هم ځینو صحابه کرامو د دې تړون شرایط سخت ګڼل، مګر پیغمبر ﷺ اوږدمهاله استراتيژيکو اهدافو ته لومړیتوب ورکړ. د هغه بصیرت په لاندې مواردو کې ښکاري:
1. د جګړې مخنیوي او لس کلن اوربند د دې فرصت برابر کړ چې اسلام د جګړې پرته په ټول عربي ټاپووزمه کې خپور شي.
2. پیغمبر ﷺ د تړون په ژبه کې بدلونونه ومنل، لکه د “بسم الله الرحمن الرحیم” پر ځای “باسمک اللهم” لیکل او د “محمد رسول الله” پر ځای “محمد بن عبدالله”، خو اسلامي ارزښتونه یې خوندي وساتل.
3. پیغمبر ﷺ د لویو موخو لپاره له لنډمهاله غوښتنو تېر شو او د سولې لارې چارې یې غوره کړې.

د خبرو اترو درسونه
د حدیبیې تړون د ننني وخت لپاره د خبرو اترو عملي درسونه وړاندې کوي:
• د ستراتیژیکو اهدافو تمرکز: له سطحي مسایلو ځان لرې ساتل او پر اصلي موخو تمرکز کول.
• د اصولو سره لچک: په ثانوي مسایلو کې نرمښت ښودل، خو په بنسټیزو ارزښتونو ټینګار.
• فعال اوريدنه او درناوی: د مقابل لوري موقف درک کول او د خبرو اترو فضا رامنځته کول.
• شریکي حل لارې: خبرې اترې د مخالفت پر ځای د همکارۍ په بڼه وړاندې کول.
• مقابل لوري ته اختیار ورکول: د حل لارې د ملکیت احساس ورکول، ترڅو هغه پرې باور او التزام ولري.

د پیغمبر ﷺ خبرې اترې په نورو برخو کې
د پیغمبر ﷺ ديپلوماتیک مهارتونه د حدیبیې تړون تر څنګ په نورو برخو کې هم څرګند شوي، لکه:
• د مدینې منشور: د مسلمانانو، یهودانو، او نورو اوسېدونکو ترمنځ د همکارۍ او مذهبي آزادۍ لپاره بنستيز چوکاټ جوړول.
• د مکې فتحه: پیغمبر ﷺ د انتقام پر ځای د بښنې او روغې جوړې لاره غوره کړه، ویل یې: “تاسو ته آزادي ده.”
• له مذهبي اقلیتونو سره تعامل: د پیغمبر ﷺ لخوا د عیسویانو د عبادت ځایونو او شتمنیو ساتنه د مذهبي تنوع درناوی څرګندوي.
• د پاچاهانو او مشرانو لیکونه: د پیغمبر ﷺ د احترام او د خبرو اترو بلنه په هغو لیکونو کې څرګنده وه چې یې هراکلیوس او مقوقس ته ولیکل.
په معاصر وخت کې د خبرو اترو ستونزې!
سره له دې چې د پیغمبر ﷺ د خبر اترو او دسولې تړونونه مسلمانانو ته غوره تګ لاره او بیلګه ده، خو بيا هم ځینې اسلامي حرکتونه د خبرو اترو په برخه کې له ستونزو سره مخ دي .
لاملونه يي په لاندې توګه تشريح کول:
1. ایدیولوژیکه سخت دریځي: ځینې اسلامي حرکتونه ځان د مطلق حقیقت مالک ګڼي، چې د بدیلو نظرونو پر وړاندې د هغوی انعطاف محدودوي.
2. د سیاسي روزنې نشتون: ځینې حرکتونه یوازې پر روحاني روزنه تمرکز کوي او سیاسي خبرو اترو ته پاملرنه نه کوي.
3. احساساتي تبلیغ: د شعارونو او احساساتو پر ځای د منطقي خبرو اترو کمښت.
4. د فعالې اورېدنې نشتوالی: دودیز مشران یوازې امرونه صادروي او د مقابل لوري اورېدلو ته لږه توجه کوي.
5. سیاسي ظلم: سیاسي فشار اسلامي حرکتونه د خبرو اترو له تجربې محروم کړي دي.
6. انقلاب پرځای اصلاحاتي چلند: ځینې انقلابي حرکتونه خبرې اترې د اصولو څخه تېرېدنه ګڼي، چې دا د ګټورو خبرو اترو مخه نیسي.
7. بې قیده اطاعت: د مشر د امر اطاعت بې له بحثه، د خبرو اترو وړتیاوې کمزورې کوي.
8. کلتوري محدودیتونه: ځینې حرکتونه د نارینه‌محور فرهنګ له امله له بدیلو نظریاتو سره نه شي پرانیستل کېدای.

پایله او وړاندیزونه
د حدیبیې تړون د پیغمبر محمد ﷺ د ستراتیژیکې پوهې، لچک، او اوږدمهاله لید یوه غوره بېلګه ده. هغه د سولې داسې بنسټ کېښود چې د جګړې پرته یې د اسلام د خپرېدو لاره هواره کړه.
د معاصرو اسلامي حرکتونو لپاره اړینه ده چې د خبرو اترو مهارت او د سیاسي پوهې د زیاتولو، د رهبرۍ روزنې، او د خبرو اترو په اړه د مثبت درک لپاره هر اړخيزه ډيالوګ ته دروازې پرانيزې. د پیغمبر ﷺ تجربه کولی شي د خبرو اترو لپاره داسې چوکاټ برابر کړي چې په اصولو ټینګار وکړي او په ستراتیژیکه توګه انعطاف هم ولري.

و الله المستعان

دکتور عبید الله “برھاني”
د جنورۍ ۲۱/ ۲۰۲۵ م
کیلیفورنیا- امریکا

دیني مرجعیت