د ښوونکي ورځ؛ د افغانستان د ښوونکو او زده‌کوونکو ننګونې

د میزان دیارلسمه (چې د اکتوبر له پنځمې نېټې سره سمون خوري) هر کال د ښوونکي د نړیوالې ورځې په توګه په ټوله نړۍ کې لمانځل کېږي. خو له هغه وروسته چې په افغانستان کې نظام بدل شو، د دې ارزښتناکې ورځې لمانځنه ورو ورو له پامه غورځول شوې ده. د یونسکو نړیوال سازمان د کار د نړیوال سازمان (ILO) په همکارۍ، دا ورځ په ۱۹۶۶ میلادي کال کې د “نړیوال د ښوونکي د ورځې” په نوم ونوموله.

د ښوونکي نړیواله ورځ د هغو خواخوږو، بامعرفته او بااحساسه انسانانو د هڅو یادونه ده، چې د قوي ارادې او پاک نیت په مرسته، د زده‌کړې مینه د زده‌کوونکو په ذهنونو کې ژوندي ساتي او د ژوند د مینې څراغ د هغوی په زړونو کې بلوي. باید هېره نه کړو چې بشري ټولنه تل د هغو ښځو او سړیو د زحمتونو او فداکاریو منندوی ده، چې د ښوونکي په جامه کې یې د علم او پوهې لار روښانه ساتلې او د انسانانو پر مخ یې د معرفت نوې افقونه پرانستي دي. نو ځکه، د ښوونکي د ورځې لمانځنه په اصل کې د علم، پوهې او آګاهۍ درناوی دی، او د هغه انسان ستاینه ده چې په فداکارۍ او ایثار سره د “ښوونکي” په نوم پېژندل کېږي.

ښوونکی هغه سپېڅلی انسان دی چې د سعادت او نېکمرغۍ دروازې د بشریت پر مخ پرانیزي. هغه د شمعې په څېر دی چې د خپل سوځېدو په بیه د ټولنې او چاپېریال فضا روښانه کوي او د امید رڼا د زړونو ژورو ته رسوي. د ښوونکي ارزښت نه یوازې له انساني او اخلاقي پلوه لوړ دی، بلکې د مدني حقونو له نظره هم خورا مهم ځای لري. د زده‌کړې او تعلیم حق، د مدني حقونو له روښانه او څرګندو بېلګو څخه دی. دا حق د حکومت او د واک خاوندانو پر اوږو دنده اچوي، څو د دې د تحقق لپاره عملي ګامونه واخلي. دا حق له مثبت اړخه دا معنا لري، چې دولتونه مکلف دي د ټولو وګړو لپاره د زده‌کړې او روزنې برابر فرصتونه برابر کړي.

سره له دې چې له نړیوالېدو وروسته، ډېرو هېوادونو د یونسکو د ملاتړ په مرسته، ښوونکو ته د اسانتیاوو او ملاتړونو د برابرولو هڅې قانونمندې کړې دي، خو لا هم داسې هېوادونه او ټولنې شته چې له دې پړاو څخه ډېر لرې پاتې دي. افغانستان د هغو هېوادونو له ډلې دی چې د دوامدارو جګړو، ناامنۍ او بحرانونو له امله، لکه څنګه چې له ډېرو د ژوند له نعمتونو، په ځانګړي ډول له امنیت څخه محروم پاتې شوی، له یوه سالم، منظم او باکیفیته ښوونیز نظام څخه هم بې‌برخې دی. په طبیعي ډول، په داسې حالت کې ښوونکي او هغه کسان چې د معارف او ښوونې په برخه کې کار کوي، پرته له دې چې د خپل وجدان له رضایت او انساني مسئولیت څخه خوند واخلي، له ډېرو اسانتیاوو او ملاتړونو بې‌برخې پاتې شوي دي.

په اوسنیو سیاسي شرایطو کې، په داسې حال کې چې د هېواد په ګوټ ګوټ کې د زرګونو ښوونځیو دروازې تړل شوې دي، میلیونه نجونې د زور او اجبار له لارې له زده‌کړې بې‌برخې شوې دي، او زرګونه هلکان هم د راتلونکي له ناهیلی او بې‌باورۍ له امله له زده‌کړې لاس اخیستی او نورو هېوادونو ته مهاجر شوي دي — دا وضعیت خپله د دې خاورې د ثبات، پرمختګ او ودې لپاره یوه لويه فاجعه ده. په ځانګړي ډول دا چې په ډېرو ولایتونو کې د معارف ریاستونه د ښوونځیو مسئولینو ته لارښوونه کوي، چې د ښوونکي د ورځې لمانځل اجازه نه لري، او که څوک دا ورځ ونمانځي، له سزا سره به مخ شي. دا کار د علم او پوهې ارزښت کموي او ډېری ځوانان له زده‌کړې د زړه تېرېدو لور ته بیایي.

له بلې خوا، د هېواد د ښوونې او روزنې نظام، په ځانګړي ډول ښوونکي، د نن او سبا د نسل د پوهاوي او فرهنګ‌پالنې په لاره کې له خورا جدي ننګونو او خنډونو سره مخ دي — له ټیټو معاشونو نیولې، تر د دې قشر د زحمتونو د نه‌پاملرنې پورې. په بله وینا، که په عمومي توګه د زده‌کړې وضعیت د تېرو کلونو په پرتله وګورو، ښکاري چې د پوهې او عصري تعلیم ارزښت په شدیده توګه راټیټ شوی دی.

که د هېواد د ښوونې نظام د ټولنې له اړتیاوو سره سم او د نورو هېوادونو له نظامونو سره په پرتله وڅېړل شي، له بده‌مرغه، هېڅ ډول د پرتله کولو وړتیا نه لري. ځکه زموږ د تعلیمي نظام په دننه کې ډېرې جدي او ژورې ستونزې شته، چې نه یوازې د حل لپاره یې هڅې نه کېږي، بلکې په شعوري ډول هڅه کېږي چې د ښوونکو او زده‌کوونکو د ناامیدۍ له لارې، د زده‌کړې سطحه لا پسې ټیټه شي، او پر ځای یې دیني او جهادي مدرسې پیاوړې شي.

دلته، د اختصار او د موضوع د مناسبت په خاطر، یوازې هغو ننګونو ته اشاره کېږي چې د ښوونکو له حالت سره تړاو لري.
یو له مهمو ستونزو څخه، په ښوونیز چاپېریال کې د رواني او ذهني آمادګۍ نشتوالی دی. دا ستونزه هم د زده‌کوونکو له خوا او هم د ښوونکو له خوا شتون لري. د ګڼو ټولنیزو، سیاسي، فرهنګي او تعلیمي عواملو له امله، نه ښوونکی او نه زده‌کوونکی کولای شي د زده‌کړې لپاره سالم، محرک او منطقي فضا رامنځته کړي. له همدې امله، نه زده‌کوونکي او نه ښوونکي د ښه او متفاوت راتلونکي لپاره قوي انګېزه لري.

د مسلکي او تجربه‌لرونکو ښوونکو کمښت د تعلیمي نظام بله لویه ستونزه ده، چې د هېواد د ښوونکو ټولنه ورسره لاس او ګرېوان ده. که اوس مهال د ښوونځیو یوه معیاري ارزونه ترسره شي، ښايي یوازې لږ شمېر داسې ښوونکي وموندل شي چې له نوو تعلیمي تجربو او درسي سرچینو سره بلد وي. د حکومت چارواکي، په ځانګړي ډول د معارف وزارت، له بده‌مرغه د درسي کیفیت د ښه کولو او د مسلکي ښوونکو د استخدام په برخه کې چندان پام نه کوي. دا چې ښوونکي څومره تخصص لري او د ښوونځیو کیفیت څنګه دی، له پامه غورځول کېږي. دا ستونزه په لرو پرتو سیمو کې په ډېرې جوتې او خواشینوونکې بڼه لیدل کېږي.

د مسلکي او تجربه‌لرونکو ښوونکو دا کمښت لامل ګرځي چې د ښوونې او روزنې نظام داسې اغېزمن کېږي، چې د زده‌کړې منطقي تسلسل او د ښوونیز نظام جوړښت او منځپانګه له جدي ستونزو سره مخامخوي. په دې حالت کې، نه له دغه ډول نظام څخه او نه له هغو ښوونکو څخه چې په دا ډول شرایطو کې کار کوي، د مطلوبو پایلو تمه کېدای شي. دا ستونزه هغه مهال لا زیاته جدي کېږي، چې د هېواد په ډېرو کلیو او لرو پرتو سیمو کې لا تر اوسه د مکتب ودانۍ شتون نه لري، زده‌کوونکي د ونو لاندې او په خلاصو فضاوو کې درس وايي، خو د دیني مدرسو په جوړولو کې پراخې پیسې لګول کېږي.

د هېواد د ښوونکو د معیشت د تأمین څرنګوالی ښيي چې د ښوونې او روزنې نظام په د دولت او سیاسي نظام د تفکر او برنامو کې کوم ځای او ارزښت لري. حقیقت دا دی چې د هېواد ښوونکي له لږو امکاناتو، خدمتونو او اړینو ملاتړونو څخه برخمن دي. دا محرومیت د هغو کسانو په حق کې یوه نه‌بخښل کېدونکې جفا ده، چې له لږ معاش او تمې سره، تر ټولو ډېر زحمت او رنځ زغمي. بې له شکه، د زده‌کوونکو سره له لومړني پړاو څخه تر لوړو مرحلو پورې سر و کار لرل، له سختو او درندو دندو څخه ده، چې یوازې رښتیني او انسان‌پال ښوونکي یې د صداقت او وجدان له مخې ترسره کوي. د دې سترې رسالت ترسره کول د لږو امکاناتو او ملاتړونو په مقابل کې، یوه ستره بې‌عدالتي او د نه‌بښنې وړ غفلت بلل کېږي.

نو ځکه، هڅه د نیمګړتیاوو د لرې کولو او د هغو اړتیاوو د پوره کولو لپاره چې زموږ د ښوونې نظام او د ښوونکو قشر ورسره مخ دی، نه یوازې د حکومت قانوني مسئولیت ګڼل کېږي، بلکې یوه انساني رسالت هم دی. یو ځل بیا ټینګار کېږي چې د زده‌کړیزو موادو برابرول، د زده‌کړې فضا ښه کول، د ښوونکو علمي کچه لوړول، اړین خدمتونه او ملاتړونه برابرول، د مناسب معاش او استوګن ځای تأمینول — دا هغه برخې دي چې د حکومت او د ښوونې د نظام ارزښت‌محور لید او قانونمند حالت څرګندولی شي.

په پای کې باید وویل شي چې د معلم د تقدیر او د نړیوال د معلم د ورځې د لمانځنې ریښتینی مانا دا ده، چې د ښوونې، خدمتونو او فرهنګي اسانتیاوو په برابرولو سره، دا کم‌فروغه څراغ پیاوړی شي، څو زموږ د ټولنې پر مخ د رڼا او پوهې نړۍ پرانیزي. هغه رڼا چې په هغې کې د دې خاورې ټول اولادونه د ارام، امن، سولې، ابادۍ او د پوهې، معرفت او کمال له ډکو ژوندونو څخه برخمن شي.

له(خبر ګزاری سریع) سایټ څخه ژباړل شوې.