تاریخ بیهقی وحکایت هدیۀ شگفت انگیز والی خراسان  به هارون الرشید

تاریخ بیهقی وحکایت هدیۀ شگفت انگیز

والی خراسان  به هارون الرشید

تاریخ بیهقی یکی از سه  قدیمترین متن های فارسی: تاریخ بلعمی،تاریخ گردیزی وتاریخ سیستانبه حساب می آید.این تاریخ درعهدسلطان مسعود غزنوی نوشته شده است ونوشته هایش از اعتبار زیادی برخورداراست.

در تاريخ بيهقی از ظلم علی بن عيسی والی هارون الرشید برمردم خراسان وایران  وماوراءالنهراز ارسال هديه های حیرت انگيز او به دربار بغداد چنين روایت شده است : « خراسان و ماوراءالنهرو ری و جبال و گرگان و طبرستان و کرمان و سپاهان و خوارزم و نيمروز و سيستان بکند و بسوخت و آن ستد کز حد و شمار بگذشت . پس از آن هديه يی ساخت [خلیفه] رشيد را که پيش از وی کس نساخته بود و نه پس از وی بساختند و آن هديه نزديک بغداد رسيد و نسخت آن بر رشيد عرضه کردند سخت شاد شد ديگر روز بر خضراء ميدان آمد و بنشست و يحيی [برمکی] و دوپسرانش را بنشاند[ که رشيد دل گران کرده بود برآل برمک و دولت ايشان بپايان خواست آمد]، و فضل ربيع ( حاجب بزرگ ) و قوم ديگر و گروهی بايستادند .

و آن هديه ها را بميدان آوردند : هزار غلام ترک بود بدست هريکی دوجامه ملون از ششتری و سپاهانی و سقلاطون و ملحم ديباجی و ديبای ترکی و ديداری وديگر اجناس ، غلامان بايستادند با اين جامه ها و براثر ايشان هزار کنيزک ترک آمد بدست هريکی جامی زرين ياسيمين پر از مشک و کافور و عنبر واصناف عطر وطرايف شهرها . و صدغلام هندو و صدکنيزک هندو بغايت نيکو رو و شارهای قيمتی پوشيده و غلامان تيغهای هندوی داشتند هرچه خياره تر ، و با ايشان پنج پيل نرآوردند و دوماده، نران با برگستوانهای ديبا و آئينه های زرين و سيمين و مادگان با مهد های زر و کمرها و ساختهای مرصع بجواهر. و بيست اسب آوردند بر اثر پيلان با زين های زرين ، نعل زربرزده ، و ساختهای مرصع بجواهر بدخشی و پيروزه ، و اسپان گيلی ، و دويست اسپ خراسانی با جلهای ديبا ، و بيست عقاب و بيست شاهين ، و هزار اشتر آوردند دويست با پالان و افسار های ابريشمين ، ديباها درکشيده در پالان ، ديگر اسباب و جوال سخت آراسته ، و سيصداشتر از آن بامحمل و مهد ، بيست با مهد های بزر و پانصد هزار و سيصد پاره بلور از هر دستی ، و صد جفت گاو و بيست عقدگوهر سخت قيمتی و سيصد هزار مرواريد و دويست عدد چينی فغفوری از صحن و کاسه و غيره که هريک از آن در سرکار هيچ پادشاهی نديده بودند و دو هزار چينی ديگر از لنگری و کاسه های کلان و خمره های چينی کلان و خورد و انواع ديگر و سيصد شاد روان و دويست خانه قالی و دويست خانه محفوری .

چون اين اصناف نعمت بمجلس خلافت و ميدان رسيد تکبيری از لشکر بر آمد و دهل وبوق بزدند آنچنانکه کس مانند آن ياد نداشت و نخوانده بود و نشنوده . هرون الرشيد روی سوی يحيی برمکی کرد و گفت : اين چيزها کجابود در روزگار پسرت فضل ؟ يحيی گفت: زندگانی امير المؤمنين دراز باد، اين چيزها در روزگار امارت پسرم در خانه های خداوندان اين چيزها بود بشهرهای عراق و خراسان . هرون الرشيد از اين جواب سخت تيره شدچنانکه آن هديه بر وی منغص شد و روی ترش کرد و برخاست و از آن خضرا برفت .» (تاریخ بيهقی،صص۵۳۶ -۵۳۷)

شايان ياد آوری است که اين ثروت های سرشار وهديه های کلان و مال های خراج از ايران وخراسان وهندوستان وماوراء انالنهربه سواحل دجله سرازير ميشد و درآنجا کاخها و باغهای باشکوهی برای خلفا بر پاميگرديد وآنچه باقی ميماند صرف عياشی ها و خلعت ها وخريد کنيزکان زيباروی از نواحی دور دست ميشد  حکام خودکامه، مکرراً از مردم ماليات ميگرفتند و غالباً مردم مجبور ميشدند که در يک سال چندين بار خراج به حکامی که با هم رقابت داشتند بپردازند. اين عوامل مسلماً باعث ميشدکه به امر زراعت لطمه شديد وارد آيد. نا امنی تنها منحصر به وقوع جنگ وغلبه اين بر آن نبود، ضبط و مصادرۀ املاک از روی هوی و هوس حکام محلی، امری معمولی و متداول بود.

حرص واز منصور وهارون ورشوه خواری ونادرستی عمال آنها، همچنان روزگار حجاج بن یوسف وعهد هشام خلیفه را دوباره زنده میکرد. تمام امیدها وآرزوهایی که ستمدیدگان روزگار بنی امیه را واداشته بود تا به نفع عباسیان سر به شورش بردارند، با دیدن جور وبیداد خلفای بغداد، به یاس مبدل شد. شورشهای پی در پی که از جانب کسانی چون خداش، سنباد واستاد سیس ومقنع و حمزه سیستانی درخراسان وماوراء النهر وسیستان روی میداد، به سبب ظلم وستم عمال وحکام رشوه خوار دربار خلافت بود.این   شورش ها نشان میداد که آن بیدادگریها وتبهکاریهای روزگار بنی مروان هنوزتمام نشده بود وبه قول محققان هنوز بسیار بودند کسانی که در این روزگار میگفتند:« ای کاش بیداد مروانیان بازمیگشت، وکاشکی عدل عباسیان به دوزخ می رفت.» (عبدالحسین زرینکوب ، دوقرن سکوت، ص١٨٢)

منابع تاریخی گواهی میدهند که در طول۲۰۰ سال حکومت اسلامی(ازخلافت معاویه تا ظهورصفاریان) بيش از يکصدشورش وعصيان برضداستبداد خلافت اسلامی در سرزمين هايي چون: خراسان، هرات، بادغيس، سيستان، بست، کابل، فارياب، بلخ، طخارستان، طوس، نيشاپور، مرو، سرخس، سمرقند، سغد،کش، بيکند، بخارا، قزوين، قم، گرگان، همدان ، آذربائيجان، طبرستان، فارس، کرمان، ری،و غيره نقاط ايران وافغانستان وماوراء النهر رخ داده که اکثريت قريب به اتفاق آنها از طرف قشون های کيفری خلافت سرکوب شده اند. (حماسۀ قیامها یا دوقرن مبارزه بخاطر آزادی، چاپ دانش، 2011).

پایان

28/11/2025

تطور و تحول نام قندهار از ارغنداب تا کندهار

زموږ انګلیسي ویبپاڼه: