د فراهي ذکر او فکر: د سورتونو ډلې

د لوراند او بښاند څښتن په نامه

د قرآن کريم آيات:

(( وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرآنَ الْعَظِيمَ )).

“او يقينا موږ تاسې ته اووه مثالونه درکړي دي، او لوی (عظيم) قرآن” (الحجر: ۸۷) او لاندې آيات: (( كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ )) “د دې په څېر کتاب، بېلګې يعنې مثالونه” د دې ثبوت دی چې د قرآن کريم ترتيب خورا دقيق، هوښيار او لوړ پوړی دی. له لرغونو وختونو راهيسې، د امت ترمينځ دا دود دی چې قرآن کريم په اوو مرحلو وويشي، مګر د معنی او موضوعاتو له پلوه، د قرآن کريم يوه لطيفه، فصيحه (بلاغت) او لمس کوونکې وېش هم شتون لري، چې موږ يې د اوو ډلو په بڼه درک کولی شو.

دا ډلې له مکي سورتونو سره پيل کيږي او پر مدني سورتونو سره پای ته رسيږي، او په ځينو ځايونو کې مدني آياتونه يا سورتونه په مکي شرايطو کې شامل شوي دي، ترڅو ټوله موضوع په دوامداره او همغږي (هماهنګه) ترتيب کې څرګند شي، د هرې ډلې مکي سورتونه د موضوع لومړی اړخ وړاندې کوي، او مدني سورتونه د ورته ستون دوهم اړخ بشپړوي. په دې توګه، د قرآن کريم په معجزاتي شعر کې د غور او فکر لپاره يو نوی څپرکی (فصل) پرانېستل کيږي.

دلته به موږ هڅه وکړو چې د لوی قرآن کريم اووه ډلې او د هرې ډلې ستونونه په منظم ډول تشريح کړو، ترڅو د هغې د موضوعاتو ترمينځ نازکه اړيکه روښانه شي. د قرآن کريم د وېش د تيوري د لومړني معنی (مفهوم) او د هغې د بنسټ کرېډيټ بې له شکه مولانا فراهي ته ځي، چا چې د قرآن کريم په شعر او د هغې د روحاني همغږۍ په اړه بصيرت لرونکې رڼا واچوله. د هغه شاګرد، مولانا امين احسن اصلاحي، دا تيوري نوره هم ښه کړه او په يوه جامع علمي او څېړنيزه بڼه يې وړاندې کړه، چې نه يوازې دا مفهوم يې روښانه او دوام يې ورته ورکړ،بلکې د قرآن کريم فکري حالت يې هم روښانه کړ.

دا وېش د مولانا اصلاحي د “تدبر القرآن” په تفسير کې اخېستل شوی، چې پکې د هرې ډلې دننه د مضامينو ترتيب، د مکي او مدني سورتونو جوړښت (ترکيب)، تاريخي او اخلاقي درسونه په تفصيل سره تشريح شوي دي. په هره توګه، دلته بايد يادونه وشي چې په داسې حال کې چې د هرې ډلې د محوري عمود يا ستنې په تشريح کې په ځينو ټکو کې د توضيحاتو لپاره ځای شتون لري، دا د مولانا فراهي يا مولانا اصلاحي دقيق کلمو يا د دوی سمون (اصطلاح) پای ته رسېدو لپاره نه دي. موخه يوازې د لوستونکو سره د قرآن داخلي ترتيب، د سورتونو ترتيب، او د مضامينو د همغږۍ اړيکو سره اشنا کول دي ترڅو د دوی د غور او فکر کولو امکانات پراخ شي او د قرآن د حکمت او فصاحت اسرار روښانه شي.

https://archive.org/details/TadaburUlQuanByAminAhsanIslahiPart1

https://archive.org/details/TadaburUlQuanByAminAhsanIslahiPart2

https://archive.org/details/TadaburUlQuanByAminAhsanIslahi-Part3

https://amin-ahsan-islahi.org/tadabbur-e-quran-vol-4/

https://amin-ahsan-islahi.org/tadabbur-e-quran-vol-5/

https://amin-ahsan-islahi.org/tadabbur-e-quran-vol-6/

https://amin-ahsan-islahi.org/tadabbur-e-quran-vol-7/

https://amin-ahsan-islahi.org/tadabbur-e-quran-vol-8/

https://amin-ahsan-islahi.org/tadabbur-e-quran-vol-9/

لومړۍ ډله – الفاتحه تر المائده:

دا ډله په سورة الفاتحه سره پيليږي، هغه چې يو جامع سريزه او د دعا يوه بڼه ده. له هغې وروسته، ټول سورتونه مدني دي. د دې ډلې اصلي ستنه د دين تشريح ده، چې له دوو برخو څخه جوړه شوې ده: ايمان او اسلام.

سورة البقرة د ايمان سورة دی، چې په ځانګړي ډول په پيغام باندې د ايمان غوښتنه کوي، سورة آل عمران د اسلام سورة دی، سورة النساء د اسلام ضميمه ده، چې د کمزورو په اړه د خدای اطاعت باندې ټينګار کوي، سورة المائده د ټول دين بشپړول دي.

په دې ټولګه کې، شريعت، عبادت، چارې، ټولنه او د تېرو ملتونو مثالي حالتونه په داسې ډول بيان شوي چې داسې ښکاري لکه د مسلمان ملت لپاره د ژوند اساسي قانون ترتيب شوی وي.

دوهمه ډله – له الانعام تر البراءة (التوبه) 

په دې ډله کې لومړی دوه سورتونه مکي او وروستي دوه مدني دي. د هغې ستنه د ربوبيت او الاهيت توحيد او د ثبوت له بشپړېدو وروسته د الهي قضاوت څرګندېدو ته روښانه بلنه ده.

په الانعام او الاعراف کې، د توحيد لپاره دليلونه تشريح شوي. په الانعام کې طبيعي دليلونه، او په الاعراف کې تاريخي دليلونه. په الانفال او البراء کې، د ثبوت له بشپړېدو وروسته، الهي پرېکړې څرګنديږي، د جګړو، تړونونو، د مکې فتحې، او په عربستان کې د پرېکړې اعلان په شمول.

په دې ډله کې، د محمد صلی الله عليه وسلم د نبوت تاريخي ظهور او د هغې پايلې په لوی شان او شوکت سره وړاندې کيږي.

درېمه ډله – يونس تر النور: 

دا ډله ډېری وخت په مکي طبيعت کې ده، پرته له وروستي سورت، النور څخه. د هغې اصلي موضوع د بلنې وروستۍ مرحله او د مهاجرت لپاره چمتووالی دی.

په يونس، هود او يوسف کې، د صبر، استقامت او د پېغمبرانو شخصيت اړخونه مهم دي، چې ډېری سورتونه يې الهي لارښوونې، الهي تقدير او د حق ته د بلنې آداب تشريح کوي.

څلورمه ډله – الفرقان څخه تر الاحزاب پورې: 

د دې ډلې ټول سورتونه مکي دي، پرته له وروستي سورة، الاحزاب څخه. د دې ټولګې مرکزي موضوع د باطل سره مبارزه، د وحی د صداقت ثبوت، او د رسول الله صلی الله عليه وسلم ملاتړ او ملاتړ دی.

په الفرقان او الشعراء کې، د قرآن صداقت، د شاعرانه تورونو رد، او د پېغمبرانو د بلنې عام اصول بيان شوي دي. د حق او باطل ترمينځ د مبارزې پايلې د پېغمبرانو د کيسو په رڼا کې څرګنديږي.

سورة الاحزاب د دې مبارزې تاريخي عروج دی، د خندق جګړه، د جماعت المؤمنين محاکمه، او د رسول الله صلی الله عليه وسلم د رهبرۍ او قانون جوړونې ټينګ څرګندونه دلته څرګنديږي.

پنځمه ډله – سبا څخه تر الحجرات پورې: 

دا ډله هم ډېری وخت مکي ده، له وروستيو دريو سورتونو څخه پرته ، چې مدني دي. د هغې ستنې توحيد دي، او د حساب کتاب کې د ايمان بلنه، او د ملتونو د عروج او زوال د تاريخ اصول هم روښانه دي.

د سبا د خلکو تاريخ، د پېغمبرانو دورې، او د اجر او سزا اصول په داسې ډول بيان شوي چې د بشري تاريخ اخلاقي اساس په بشپړ وضاحت سره څرګند شوی.

په پای کې، مدني سورتونه، په ځانګړې توګه الحجرات، دې اخلاقي ستنې ته يو اجتماعي او عملي بڼه ورکوي، په کوم کې چې ټولنيز نظم، ورورولي او داخلي سمونونه (اصلاحات) دي.

ژباړه: سيد هاشمي

۲۱/۱۱/۲۰۲۵

د فطرت (طبيعت)، عقل او دين همغږي

 

زموږ انګلیسي ویبپاڼه: