د پوستکي سرطان (Skin Cancer)

د پوستکي سرطان (Skin Cancer)

Dr SH Mirakai

هغه ناروغي ده چې د پوستکي د حجرو په جینونو کې بدلون (Mutation) راځي، او دغه حجرې نه کابو کیدونکې وده کوي او یو ډول بدوخیمه( خبیثه )  دانه  (Tumor) جوړوي. دا بدلونونه یا خرابېدنې چې تاسو ورته «معانیات خرابیږي» وایئ، د بدن په کچه لاندې مهمې بدلونې رامنځته کوي:

د پوستکي په سرطان کې د خرابېدونکو معانیاتو (پروسسو) وضاحت:

1. د DNA خرابېدل:

د لمر د یولټرا وایلیټ (UV) وړانګو له امله د پوستکي د حجرې DNA ته زیان رسېږي. دغه زیان د حجرې د عادي وده او مرګ کنټرول له منځه وړي.

2. د حجرې د ودي بې‌مهارېدل (Uncontrolled Cell Proliferation):

حجرې نور د بدن له نظم نه اطاعت نه کوي، په پرله‌پسې ډول وده کوي او یو دانه ( تومور )  جوړوي.

3. د دفاعي ځواک تېروتنه (Immune Evasion):

د بدن دفاعي ځواک دغه بدلون شوې حجرې نور نه پېژني او نه یې له منځه وړي.

4. د وینې نوې رګونه جوړول (Angiogenesis):

د سرطان حجرې نوې وینې رګونه جوړوي تر څو ځان ته زیات غذایي مواد ورسوي.

د پوستکي سرطان لومړني علایم:

د سرطان ډول پورې اړه لري، خو په عموم کې د لومړنیو نښو نښانو بڼه دا وي:

۱. Melanoma (ملانوما – تر ټولو خطرناک ډول):

• د زاړي داغ (خال) په بڼه بدلېږي: رنګ، څنډې، بڼه یا اندازه.

• د نوې تیاره داغې راپیدا کېدل چې نامنظم او څو رنګه وي.

• خال خارښت، وینه کول،

 یا درد.

۲. Basal Cell Carcinoma (بیزل حجروي سرطان):

• یو کوچنی، شفاف یا د موم‌په‌څېر غوټه (nodule).

• د سطحي زخم چې نه جوړېږي.

• د پوستکي په سطحه نرۍ وینه یا داغ چې بیا راښکاره شي.

۳. Squamous Cell Carcinoma (سکوامس حجروي سرطان):

• کلک او وچه دانه یا غوټه چې ورو ورو لوېږي.

• د پوستکي زخم چې نه جوړېږي او کله وینه کوي.

• سور، دردناک یا ورېځ‌په‌څېر ځایونه په مخ، غوږ، شونډو یا لاسونو کې.

مهمه خبره:

که د پوستکي په کوم ځای کې دا بدلونونه ښکاره شي:

• داغ یا خال بدل شي،

• زخم نه جوړېږي،

• یا داغ وینه کوي، خارښت کوي، او وده کوي –

نو باید ژر تر ژره د پوستکي متخصص (Dermatologist) ته مراجعه وشي. د وخت پر مهال تشخیص د درملنې بریا ډېره لوړوي .

د پوستکي د سرطان د ډولونو پرتله‌يي جدول :

ځانګړنه	Melanoma (ملانوما	Basal Cell Carcinoma (بیزلحجروي سرطان)	Cell Carcinoma (سکوامسحجروي سرطان)
پیلېدونکې حجرې	د Melanocyte (رنګ جوړوونکيحجرې) څخه	د پوستکي د ژورې طبقې (Basal layer) څخه	د پوستکي د منځنۍ طبقې(Squamous layer) څخه
د بڼې ځانګړتیا	توره، بې‌نظمه خال‌په‌څېر داغه، څورنګه	روڼ، مومي‌ته ورته غوټه یا ژیړ داغ	سور، کلک او وچه دانه یا زخم
وخت په تېرېدوبدلېږي؟	ژر بدلېږي، په رنګ، بڼه او اندازهکې	ورو وده کوي، خو بیا هم دوامدار	منځنۍ وده لري، کله زخم جوړوي
د خپرېدو تمایل(Metastasis)	ډېر زیات (لنف، وینه، ځیګر، سږي،دماغ)	نادر، ډېره لږ خپرېږي	منځنی خطر لري (په ځانګړي ډول کهدرملنه ونه شي)
د درملنې ډولونه	جراحي، کیموتراپي، شعاعيدرملنه، معافیتي درملنه	جراحي، ځینې وخت کریوتراپي یالېزر	جراحي، شعاعي درملنه، ځینې وختکیموتراپي
د ژوندي پاتې کېدوچانس	که وختي تشخیص شي: لوړ — کهناوخته شي: کم	ډېر لوړ (نژدې ۹۵٪)	منځنی تر لوړ پورې، د وختيتشخیص پورې تړلی
د لمر د وړانګو اغېز	خورا زیات حساس	ډېر زیات اغېزمن	زیات اغېزمن، په ځانګړي ډول د مخاو لاسونو برخه

د وینې معانیات (Parameters) چې د سرطان په مهال بدلېږي:

د پوستکي سرطان خپله د وینې په مستقیمه توګه د لومړي پړاوونو کې ډېر بدلون نه راولي، خو کله چې ناروغي پرمختګ وکړي یا خپره شي، نو لاندې معانیات بدلېږي .

د وینې شاخص	عادي حالت	د سرطان په مهال بدلون	د بدلون مانا
Hemoglobin (Hb)	13–17 g/dL (نارینه)	کمېږي	د مزمنې ناروغۍ له امله د وینې کمښت (Anemia of chronic disease)
White Blood Cells (WBC)	4,000–10,000 /µL	زیاتوالی یاکمښت	د بدن د دفاعي غبرګون یا د میټاستاس له امله بدلون
Erythrocyte Sedimentation Rate (ESR)	تر 20 mm/hr	لوړېږي	د التهاب یا بدخیم حالت نښه
C-Reactive Protein (CRP)	تر 5 mg/L	لوړېږي	د التهابي یا سرطانیزو بدلونونو نښه
Lactate Dehydrogenase (LDH)	تر 250 U/L	لوړېږي	که Melanoma خپور شوی وي، دا لوړ وي
Calcium (Ca)	عادي (8.5–10.5 mg/dL)	لوړېدای شي	د هډوکو میټاستاس یا د سرطان د منځګړي اغېز نښه
Liver Enzymes (AST, ALT, ALP)	عادي	لوړېدای شي	که سرطان ځیګر ته خپور شوی وي
Tumor markers (LDH, S100, MIA)	عادي	لوړېږي	په ځانګړي ډول د Melanoma د څار لپاره کارېږي

د ښه کېدو امکانات

1. Basal Cell Carcinoma (بیزل حجروي سرطان):

دا تر ټولو عام او تر ټولو ښه کېدونکی ډول دی. که وختي پرې عملیات وشي یا د لېزر، کریوتراپي (Cryotherapy)، یا موهس جراحي (Mohs Surgery) ترسره شي، نږدې ۹۵–۹۹٪ ناروغان په بشپړ ډول رغېږي.

2. Squamous Cell Carcinoma (سکوامس حجروي سرطان):

که لا وختي تشخیص شي او د ځایي محدودیت په حالت کې وي، د رغېدو چانس یې ۹۰٪ څخه زیات دی. خو که خپور شي، بیا درملنه اوږده او سخته کېږي.

3. Melanoma (ملانوما):

دا ډول بدوخیم ( خبیثه ) دی، خو که په لومړیو پړاوونو کې کشف شي (د پوستکي په سطحه محدود وي)، نو د رغېدو چانس یې تر ۸۵–۹۰٪ پورې رسېږي.

خو که په ژورو نسجونو یا وینې ته خپور شي، بیا درملنه سخته او اوږده ده، او کیموتراپي یا معافیتي درملنه ته اړتیا پیدا کوي.

د ښه کېدو کلیدي ټکي:

• وختي تشخیص (Early detection).

• د لمر د وړانګو څخه ساتنه.

• منظم معاینه کول د هغو کسانو لپاره چې ډېر خالونه یا داغونه لري.

• سالم تغذیه، د بدن قوي دفاعي ځواک ، او د درملنې دوام.

څنګه خپل ځان او ناروغان د پوستکي له سرطان څخه وساتو).

د پوستکي د سرطان د وختي پېژندنې او مخنیوي لارښود:

۱. د لمر د وړانګو څخه ساتنه

• د لمر له نېغ یعنې مخامخ  تماس څخه ځان وساتئ، په ځانګړي ډول د سهار له ۱۰ بجو تر ماسپښين ۴ پورې.

• د اوږده نستوړو  لرونکي کالي، شپو خولۍ او د سترګو د ساتنې عينکې ( رنګه عینکې ) وکاروئ.

• د SPF ۳۰ يا لوړ د SPF ۳۰ یا لوړ د لمر ضد کریم وکاروئ) یعنې له ۳۰ SPF لوړ یې استعمال کړئ، او هر دوه ساعته وروسته یې بیا تکرار کړئ، په ځانګړي ډول که خولې یا لامبو مو وکړئ.

۲. د پوستکي دوامداره کتنه

• هره میاشت یو ځل خپل ټول پوستکی د هندارې مخې ته وګورئ.

• د خالونو، داغونو، زخمونو یا هر نوي بدلون عکس واخلئ او پرتله یې کړئ.

• که د خال بڼه، رنګ، څنډې یا اندازه بدلېږي — دا د خبرداري نښه ده.

۳. وختي تشخیص

• هر څوک چې سپین پوستکی لري، ډېر خالونه لري، یا د کورنۍ په غړو کې د پوستکي سرطان شتون لري، باید هر کال د پوستکي د متخصص (Dermatologist) لخوا معاینه شي.

• د شکمنو خالونو یا زخمونو لپاره Biopsy (د نسج معاینه) ضروري ده.

۴.  د بدن د دفاعي ځواک پیاوړتیا

• د سبزیو، مېوو او د کب یا د مرغانو د غوښې مناسب استعمال.

• د ویټامین C، ویټامین E، او اومیګا–۳ شحمو موادو لرونکې خواړه د پوستکي د حجرو ساتنه کوي.

• د سګریټ او الکولو پرېښودل ځکه دا د DNA د خرابېدو خطر زیاتوي .

۵.  د شکمنو بدلونونو ABCDE قاعده

د Melanoma د وختي پېژندنې لپاره یو ساده قانون دی.

توري یعنې حروف	پښتو مانا	وضاحت
A – نابرابره(Asymmetry)	خال يا داغ دواړه خواوې سره يو ډول نه دي؛ بڼه يې بې‌انډوله ده.
B – څنډې (Border)	د خال څنډې يا غاړې ناهموارې، ګډې‌وډې يا خړوبې ښکاري.
C – رنګ (Color)	رنګ يې يو ډول نه وي؛ ځينې برخې تورې، ځينې نسواري، خړې يا سورې وي.
D – اندازه (Diameter)	که خال تر شپږو ملي‌متره (۶ mm) غټ شي، بايد جدي وڅېړل شي.
E – بدلون (Evolution)	خال په وخت تېرېدو سره بدلون کوي – په رنګ، بڼه، اندازه يا احساس (خارښت، درد، وينهکول) کې

 

بواسیر څرنګه ناروغي ده؟

زموږ انګلیسي ویبپاڼه: